تحولی اسلام گرایانه در فلسطین

انتخابات آینده مجلس قانونگذاری فلسطین در روز پنجم بهمن ماه آینده در بخشی از سرزمین های اشغالی شامل نوارغزه، کرانه باختری رود اردن و قدس شرقی برگزار می شود. این انتخابات دومین انتخابات فلسطین پس از انعقاد قرارداد اسلو در سال 1372 است که با وضعیتی متفاوت نسبت به انتخابات سال 1375 برگزار می شود.

انتفاضه منتهی به اسلو
اولین انتفاضه فلسطین در سال 1366 شروع شد. جوانان و نوجوانان فلسطینی در این مرحله با دست های خالی از اسلحه، به مصاف تانک ها و هلی کوپترهای اسرائیلی رفتند و نزدیک به یک سال مبارزه کردند. انتفاضه اول که از کنار دیوار بیت المقدس و در اعتراض به حفر تونل در زیر مسجدالاقصی (به قصد تخریب این مسجد و جایگزین کردن هیکل خیالی حضرت سلیمان به جای آن) شروع شده بود تأثیر شگرفی در منطقه خاورمیانه به جای گذاشت. از این رو اسرائیلی ها ناچار شدند تحت فشار آمریکا برای اولین بار از «صلح» و «همزیستی با فلسطینی ها» سخن بگویند این ماجرا سلسله گفت وگوهایی را میان یاسر عرفات (رئیس وقت سازمان آزادیبخش فلسطین) و بعضی از سران کشورهای عربی از یک سو و مقامات اسرائیلی- آمریکایی از سوی دیگر درپی داشت، و در نهایت هم این سلسله گفت وگوها به انعقاد «قرارداد اسلو» انجامید براساس این قرارداد، دولت فلسطینی در محدوده کرانه باختری و نوارغزه و قدس شرقی شکل می گرفت و بخشی از آوارگان به این مناطق بازمی گشتند.

انتفاضه بعد از اسلو
پس از شروع مذاکرات براساس طرح صلح میان نمایندگان «یاسر عرفات» و «اسحاق رابین» (نخست وزیر وقت رژیم صهیونیستی)، انتفاضه اول به امید به وجود آمدن شرایط بهتر برای فلسطینی ها خاموش شد، ولی انتظار فلسطینی ها پاسخ لازم را پیدا نکرد تا جایی که با پیروزی حزب لیکود و متعاقب آن نخست وزیری «شارون» در انتخابات صهیونیست ها: مقامات اسرائیلی رسماً قرارداد اسلو را باطل اعلام کرده و از لزوم انعقاد قرارداد جدید سخن گفتند. اینجا بود که فلسطینی ها بار دیگر حرکت خویش را آغاز کردند و انتفاضه دوم که به انتفاضه الاقصی معروف شد، شکل گرفت و تشکیلات «عرفات» نیز به انتفاضه جوانان پیوست.

اولین انتخابات مجلس
اولین انتخابات مجلس فلسطین براساس قرارداد اسلو در سال 1375 برگزار شد و طی آن 88نفر از کاندیداها که اکثر آنان از هواداران «عرفات» و از اعضای تشکیلات سیاسی او بودند به مجلس راه یافتند.
دوران مجلس اول فلسطین با شرایط ویژه منطقه همراه بود و در انتهای زمان آن «آریل شارون» روی کار آمد، از همین رو دستاورد آن بسیار محدود بود و شاید بتوان گفت درحد تمرین برای برگزاری یک مجلس واقعی بود.

تعویق انتخابات دوم
طبق قانون، دومین انتخابات مجلس باید در اواخر سال 1379 برگزار می شد، ولی شروع انتفاضه و ناکامی عرفات در وعده هایی که به مردم فلسطین داده بود سبب به تعویق افتادن پی درپی زمانی آن شد. در این بین به دلیل شروع انتفاضه، رژیم صهیونیستی مانع برگزاری انتخابات توسط تشکیلات خودگردان بود آنان بخصوص درباره پایتختی فلسطین با دولت خودگردان اختلاف جدی داشتند.
درهمان حال وقوع حادثه 11سپتامبر سال 2001 نیز موضع کشورهای عربی در دفاع از فلسطینی ها را ضعیف کرده و انگیزه لازم را برای پیگیری مصوبات اسلو از آنان سلب نموده بود.
گروههای اسلامی نظیر حماس و جهاد اسلامی که انتخابات سال 75 را تحریم کرده بودند در سالهای 80تا 83 نیز بر موضع خود پای می فشردند این درحالی بود که به دلیل ناکامی عرفات، بعضی از گروههای همپیمان او در انتخابات سال 1375 (نظیر جبهه آزادی خلق به رهبری احمد جبرئیل) نیز به صف مخالفان برگزاری انتخابات پیوسته بودند.

انتخابات مجلس دوم فلسطین
بعد از گذشت 9سال از برگزاری اولین انتخابات مجلس، فلسطینی ها با وضعیت مناسب تری که حکایت از انسجام بیشتر آنان دارد، آماده برگزاری انتخابات پنجم بهمن ماه آینده شده اند. گروه حماس نیز فرایند سیاسی را در کنار حفظ هویت نظامی خود پذیرفته است.
براساس اصلاحیه قانون انتخابات فلسطین، تعداد اعضای مجلس قانونگذاری فلسطین از 88نفر به 132نفر افزایش پیدا کرده است (این درحالی است که تعداد اعضای مجلس نمایندگان رژیم صهیونیستی که کنست خوانده می شود، 120نفر می باشد.)
نمایندگان مجلس فلسطین به دو روش انتخاب می شوند؛ 66نفر از آنان نامزدهای هر شهر هستند که بصورت مستقیم رأی می آورند در همان حال 66نفر هم براساس لیست انتخابی به مجلس راه می یابند. به این معنا که شرکت کنندگان در انتخابات یک بار به فرد یا افراد مورد نظر خود در حوزه انتخابیه و در همان حال به لیست حزبی که به آن علاقه دارند رای می دهند. آن گاه علاوه بر افرادی که به طور مستقیم براساس حدنصاب آرا به مجلس راه یافته اند، احزاب نیز به میزان رایی که لیست آنها به دست آورده است، می توانند بر مبنای نصاب آراء نمایندگانی را که قبلا در لیست خود گنجانده اند، به ترتیب به پارلمان معرفی می کنند.

وضعیت حوزه های انتخابیه
در محدوده ای که انتخابات برگزار می شود، 16 حوزه انتخاباتی وجود دارد که شامل غزه، شمال غزه، خان یونس، دیرالبلع، رفح (در محدوده ی نوار غزه) و جنین، نابلس، طولکرم، رام الله، اریحا، قدس و الخلیل(در محدوده کرانه باختری) می باشند. اما در حوزه ها تعداد سهمیه ها متفاوت است هر چند اکثر آنان فقط یک نماینده در مجلس خواهند داشت ولی به طور مثال شهر الخلیل 9 نماینده، قدس شرقی 6 نماینده و رام الله نیز 6 نماینده در مجلس دوم فلسطین خواهند داشت. در این بین نمایندگانی که مستقیما با رای مردم انتخاب می شوند باید اکثریت مطلق آراء حوزه خود را به دست آورند ولی لیست های انتخاباتی براساس اکثریت نسبی، نمایندگان خود را به مجلس می فرستند.
در این انتخابات در سطح حوزه ای 414 نفر کاندیدا شده اند و در عین حال 314 نفر نیز در لیست ها هستند با این وصف تعداد کاندیداها در 16 حوزه جمعا 728 نفر می باشد. در این میان 258 نفر کاندیدای مستقل (غیروابسته به احزاب) وجود دارد و بقیه مربوط به یکی از احزاب سیاسی و یا گروه های جهادی می باشند. از میان احزاب سیاسی حماس و جنبش فتح (گروه عرفات) هر کدام 25 درصد کاندیداها را به خود اختصاص داده اند و بقیه مربوط به سایر گروهها و احزاب و یا مستقل ها می باشند. اما بر اساس برآوردهای اولیه انتخاباتی سه گروه مستقل ها، حماس و الفتح گروههای اصلی انتخاباتی را تشکیل داده اند.

تفاوت این انتخابات با انتخابات سال 1375
انتخابات سال 1375 در شرایطی برگزار شد که گروه های اسلام گرا انتخابات را تحریم کرده بودند و در واقع «الفتح» رقیبی نداشت. از سوی دیگر مردم و گروه های سیاسی تمایل چندانی به شرکت در انتخابات (بصورت کاندیدا یا رای دهنده) نداشتند. اما در این میان سه حادثه مهم تمایز اصلی این انتخابات با انتخابات سال 1375 مجلس اول را شکل می دهند.

1- حضور گروه اسلامی حماس
در انتخابات اخیر شهرداری ها که اولین تجربه انتخاباتی جنبش حماس بود، این جنبش توانست حدود 52درصد از آراء شهروندان و حدود 45 درصد از مناصب شهرداری ها را طی 4 مرحله انتخابات به اختیار خود درآورد. این موضوع بیان کننده آن است که گروه حماس تحت هدایت «خالد مشعل» و بهره گیری از فضای احساسی- عاطفی ناشی از شهادت شیخ احمد یاسین رهبر معنوی خود و زندانی بودن «مروان بوغوش» (یکی از چهره های مهم جنبش حماس) می تواند اکثریت مطلق کرسی های مجلس دوم فلسطین را در ا ختیار بگیرد و در ائتلاف با «مستقل ها» رقیب خود «الفتح» را از تشکیل مجدد دولت محروم کند.

2- مرگ یاسرعرفات
یاسر عرفات اگرچه در دو دهه آخر حیات خود دچار خطاهای فاحشی شد ولی در شرایط فقدان رهبری «فرهمند» در فلسطین توانسته است به عنوان شاخص فلسطین مطرح باشد. این موضوع تاثیر زیادی در انتخابات های قبل، گذاشته است ولی اینک از یک سو او از میان مردمش رفته و از سوی دیگر هواداران او نتوانسته اند در غیاب او هویت واحد خویش را حفظ کنند. اینک رهبران الفتح به دو گروه تقسیم شده اند؛ گروه جوانان الفتح شامل احمد قنیب، حلیص، برغوثی (که نسبتی با مروان برغوثی ندارد) موفقیت را در سایه حمایت از انتفاضه جستجو می کنند و به سنت جنگ و صلح «مردان عرفات» اعتقادی ندارند. اما گروه رهبران قدیمی سازمان الفتح شامل محمود عباس، احمد قریح، نبیل شمس و صائب عریقات معتقد به سنت انتخابات و مبارزه سیاسی اند.
این دو گروه عرفات برای شرکت در انتخابات دو لیست جداگانه دادند و تنها زمانی که متقاعد شدند، شکاف میان آنان به پیروزی قاطع رقیب پرنفوذشان حماس می انجامد، ظاهرا اختلافات را کنار گذاشته و به لیست واحد رسیدند این در حالی بود که وقتی آنان به اتحاد رسیدند زمان قانونی برای قبول لیست مشترک آنان به پایان رسیده بود و لذا تنها با حمایت «محمود عباس» رئیس تشکیلات خودگردان، توانستند به دادگاه عالی انتخابات مراجعه کرده و شش ساعت وقت بگیرند تا لیست مشترک ارائه دهند. آنان در نهایت با حذف احمد قریح و روحی فتوح از لیست ها، به لیست واحد رسیدند.

3- حرکت سیاسی- نظامی آمریکا برای تحقق خاورمیانه بزرگ
آمریکایی ها ازحدود سال 1371 در زمان بوش اول، تلاش کردند برای تصاحب خاورمیانه کشورهای عربی را حول محور رژیم صهیونیستی جمع نمایند این طرح اگر چه ظاهراً در جاهایی سرپل هایی را به تصاحب در آورده است ولی بخصوص در کشورهای همجوار با رژیم صهیونیستی با بن بست مواجه شده است. این موضوع انتخابات فلسطین را از یک فراگرد داخلی به یک فرآیند منطقه ای و بین المللی تبدیل کرده و به آن اثری فراملی داده است.

تلاش عباس برای تعویق انتخابات
محمود عباس که شرایط را برای پیروزی الفتح و کاندیداهای مرتبط با دولت خود هموار نمی دید به بهانه بروز رخدادهای سیاسی در محدوده دولت صهیونیستی، خواهان به تعویق افتادن انتخابات شد ولی علیرغم تلاش فراوان و وساطت طرف های عربی و نیز فشار آمریکایی ها این امر به نتیجه نرسیده است و درنهایت فلسطین با شتاب به انتخابات مهم پنجم بهمن ماه نزدیک می شود. این درحالی است که پیروزی اسلام گراها در انتخابات 24 آذرماه عراق تأثیر مستقیمی بر انتخاب اسلام گراها در فلسطین دارد.

چشم انداز انتخابات
براساس برآوردهای اولیه حماس در انتخابات 5 بهمن ماه آینده به اکثریت مطلق کرسی های مجلس دست می یابد و می تواند با جلب نظر مثبت «مستقل ها» به اکثریت قاطع (دوسوم که مورد نیاز برای تصویب قوانین مهم و نیز تشکیل دولت است) دست یابد.
در همان حال الفتح اگرچه حتما به اکثریت نسبی هم دست نمی یابد ولی صاحب مهمترین فراکسیون اقلیت در مجلس آینده خواهد شد. به هر حال اینک اکثر ناظران سیاسی ابراز عقیده کرده اند که «محمود عباس» آخرین روزهای نخست وزیری خود را سپری می کند.

اما کدام دسته از فلسطینی ها می توانند رأی دهند
متأسفانه اکثریت قاطع فلسطینی ها اجازه شرکت در این انتخابات را ندارند چرا که رژیم صهیونیستی انتخابات را در سه بخش غزه، کرانه باختری رود اردن و قدس شرقی محدود کرده است. از همین رو گروه های زیر از شرکت در انتخابات محروم می باشند:
1- آوارگان فلسطینی که حدود 000/800/4 نفر از حدود 000/100/10 نفر جمعیت فلسطین را تشکیل می دهند.
2- ساکنان در محدوده اراضی اشغالی سال 1327 که تعداد آنان حدود 000/100/1 نفر می باشد. اکثر این فلسطینی ها دارای شناسنامه اسرائیلی اند و چند نماینده هم در کنست رژیم صهیونیستی دارند.
3- افراد زیر 18 سال که بین 55 تا 60درصد جمعیت فلسطین را شامل می شوند.
با این وصف در انتخابات آینده مجلس فلسطین حداکثر حدود 000/300/1 نفر اجازه دارند در پای صندوق های رأی شرکت کنند. این درحالی است که در قدس شرقی هم که در سال 1346 به اشغال درآمده است، هم فلسطینی ها اجازه برپا کردن صندوق اخذ رأی ندارند و ساکنان این محدوده فقط از طریق مراجعه به اداره پست می توانند رأی خود را به نام افراد یا لیست ها ثبت نمایند.
اضافه می نماید محل این مجلس به دلیل اینکه قدس در اشغال رژیم صهیونیستی، رام الله می باشد. 140 نفر از اتحادیه اروپا بر انتخابات پنجم بهمن ماه نظارت خواهند کرد و یک کمیته مرکزی از سوی دولت خودگردان کار انتخابات را انجام می دهد. یک دادگاه عالی که مرکب از هفت قاضی است نیز کار رسیدگی به شکایات و گواهی صحت انتخابات را برعهده دارد.