فلسطین بعد از عرفات

اهمیت عرفات تنها به مقام او یعنی ریاست حکومت خودگردان بازنمی گردد بلکه دلیل این اهمیت، تصویر او به عنوان تجسم هویت و مبارزه ملی فلسطینیان است.
وقتی هلی کوپتر حامل یاسر عرفات از مقر نیمه ویران او در رام الله بلند شد و در هوایی مه گرفته و بارانی به پرواز درآمد، حسی از نگرانی و اندوه، فلسطینی هایی را که اغلب با چشمانی اشکبار رهبر پیر را بدرقه می کردند، فرا گرفته بود. صدها مامور امنیتی با لباس سبز همچون گارد تشریفات در فضایی ساکت و سنگین آن مکان در کنار رهبران کت و شلوارپوش فلسطینی حضور داشتند.
نظامیان وفادار به او سعی می کردند برای آخرین بار پیش از آنکه محافظان، او را داخل هلی کوپتر قرار دهند، بدن رهبرشان را لمس کنند.
عرفات بیمار برای اولین بار طی دو سال گذشته بود که مقرش در رام الله را ترک می کرد و این بار هم از آریل شارون تضمین گرفته بود بعد از درمان به رام الله بازگردد. او اورکتی نظامی و کلاهی پشمی پوشیده بود و با چهره ای رنگ پریده به کندی به سمت هلی کوپتر می رفت. وقتی هلی کوپتر پرواز کرد و دور شد صدها دست در هوا به حرکت درآمد، به نشانه تشکر و البته خداحافظی.
مردم عادی گریه می کردند. یکی از آنها که یکی از نزدیکان ارشد عرفات را که ۱۰ سال پیش از تبعید در تونس به همراه او به فلسطین آمده بود در کنار او هنگام سوارشدن در هلی کوپتر شناخته بود، گفت: همه آنها می روند؟ پس چه کسی باقی می ماند؟
این حسی است که بسیاری از فلسطینی ها در کرانه باختری و سراسر منطقه دارند. علی رغم حرفهای نه چندان بی پایه ای که درباره فساد، ناتوانی و هرج و مرج در تشکیلات خودگردان زده می شود، فلسطینی ها هیچگاه مایل به انتقاد از «چریک پیر» نبودند، و به جای آن ترجیح می دادند اطرافیان او را سرزنش کنند. در سالهای اخیر عرفات ۷۵ ساله علی رغم وضعیت نامساعد جسمی کنترل تشکیلات خودگردان را در دست داشته و هیچ اتفاق مهمی بدون نظر او روی نمی داده است. بیش از دو سال است که او در مقر نیمه ویرانه اش در رام الله به سر می برد بدون اینکه طرف مذاکرات خاصی باشد و یا اصلا از سوی اسرائیل یا آمریکا به رسمیت شناخته شود، اما علیرغم چنین انزوایی او همچنان در میان مردم خویش به عنوان رهبر ارشد به رسمیت شناخته می شود.
روز جمعه عرفات به یک بیمارستان نظامی در حومه پاریس برده شد تا تحت مداوای فوری قرار گیرد. گفته می شود او از یک بیماری خطرناک خونی و شاید سرطان خون رنج می برد. تل آویو روز پنجشنبه محدودیت خروج از رام الله را برای عرفات لغو کرد و دولت فرانسه هواپیمایی برای انتقال او فرستاد. در هواپیما او به دستیارانش گفت: انشاءالله بازمی گردم. اما به نظر می رسد که شانس بازگشت او چندان قوی نباشد.
همواره میان فلسطینی های محلی و افراد نزدیک عرفات که فلسطینی ها آنها را تونسی ها می خوانند اختلاف و درگیری وجود داشته است. با رفتن عرفات این اختلافات شدید و عریان تر می شود.
با توجه به اینکه جانشینی برای عرفات تعیین نشده و توافقی در این مورد صورت نگرفته است کمتر کسی در فلسطین آرزوی عدم بازگشت او را دارد.
رفتن عرفات، فلسطینی ها را وادار می کند درباره زندگی بدون او فکر کنند، زندگی بدون کسی که نه تنها چندین عنوان و سمت دارد (او برنده جایزه صلح نوبل، رئیس تشکیلات خودگردان، رهبر سازمان آزادیبخش فلسطین و رهبر جنبش سیاسی فتح است) بلکه سالهاست که به عنوان نیرویی متحدکننده از پراکنده شدن آنها جلوگیری کرده است.
کاریزما، محبوبیت و سابقه بین المللی عرفات به او قدرت و نفوذ خاصی در میان طرفهای فلسطینی داده است، چه ۶/۳ میلیون فلسطینی که در کرانه باختری و غزه و ۵/۲ میلیون آواره ای که در اردن، سوریه و لبنان زندگی می کنند، چه چریک های سابقی که در اردن، لبنان و تونس همراه او بودند و اصلاح طلبان جوانی که در داخل فلسطین بزرگ شده اند و چه گروههای اسلامی که به مبارزه مسلحانه با اسرائیل اعتقاد دارند و حتی سازمان های سکولاری که می خواهند این مبارزه، مبارزه ای ملی برای آزادی باشد.
اهمیت عرفات فقط به عنوان او یعنی ریاست حکومت او بازنمی گردد بلکه به دلیل تصویر او به عنوان تجسم هویت و مبارزه ملی فلسطینیان است. با این حال او در داخل فلسطین دشمنانی برای خود به وجود آورده است که از سبک وتاکتیک های غیردمکراتیک او و فسادی که تشکیلاتش را فراگرفته و عدم پیشرفت در مسیر ایجاد یک کشور مستقل به نام فلسطین ناراضی هستند.
جنبش مقاومت اسلامی یا حماس روز جمعه اعلام کرد، اختلافاتش را با عرفات کنار گذاشته و خواستار یک رهبری واحد برای تلاش در مسیر برگزاری انتخابات است. یکی از سخنگویان حماس در گفت و گو با تلویزیون الجزیره ضمن آرزوی سلامتی برای عرفات گفت: دعا می کنیم حصاری که برای کل مردم فلسطین و پرزیدنت عرفات ایجاد شده، شکسته شود.
عرفات اجازه نداد نسل جدید رهبران فلسطینی تحت فرماندهی او ظهور و فعالیت کنند. در نتیجه بسیاری از رهبران محبوب فلسطینی در قالب جناح های مختلف در مناطق مختلف طرفداران خود را جمع کردند و زمینه ای برای جنگ قدرت ایجاد شده است. به همین دلیل، بعد از عرفات شرایط بسیار دشوار می شود.
اهمیت عرفات در صحنه سیاسی خاورمیانه هیچگاه تا امروز که احساس عدم اطمینان در هر گوشه منطقه دیده می شود، اینچنین آشکار نبوده است.
سیاستمداران اسرائیلی ناگهان به فکر سرنوشت طرح عقب نشینی از غزه افتاده اند، مسئولان امنیتی این رژیم در حال برنامه ریزی برای جلوگیری از بروز درگیری در غزه و کرانه باختری هستند. سیاستمداران ارشد فلسطینی دسته دسته به رام الله می روند و رهبران اردن، مصر و عربستان تا دیروقت مشغول مکالمه تلفنی هستند تا تلاش هایشان را هماهنگ کنند.

جانشین عرفات
در ظاهر اینطور به نظر می رسدکه طبق قانون برای جانشینی عرفات در صورت مرگ او تدبیری اندیشیده شده است. ریاست تشکیلات خودگردان فلسطین بعد از مرگ عرفات به عهده رئیس شورای قانونگذاری فلسطین خواهد بود. او ۶۰ روز قدرت خواهد داشت تا وقتی انتخابات ریاست جمهوری برگزار شود. اما مشکل اینجاست که انتخابات سراسری خود یک علامت سئوال بزرگ است.
محمود عباس معروف به ابومازن بعد از عرفات مرد شماره ۲ ساف است. تشکیلات خودگردان و دولت، اختیارات خود را از ساف می گیرد، بنابراین مرتبه آن از دولت بالاتر است و رتبه عباس هم از احمد قریع نخست وزیر بالاتر است.
در دوران بعد از عرفات، این دو نفر به هم نزدیک می شوند. اما مشکل این است که هیچ سیاستمدار فلسطینی حتی محمد دحلان ۴۳ ساله وزیر سابق امنیت، محبوبیت و جذبه عرفات را ندارد. این در واقع خواسته خود عرفات بوده است. او از زمان تاسیس تشکیلات خودگردان طوری عمل کرده که هیچگاه مرد شماره دویی یا حتی هیچ جانشینی ظهور نکند. او خود وزارتخانه های دفاع، خارجی و امنیت را به عهده گرفته بود چون افرادی که در این پست ها قرار می گیرند، قابلیت تبدیل شدن به یک جانشین را دارند.
جانشین احتمالی عرفات از میان دو گروه عمده انتخاب می شود. یا از میان افراد مسن که مدتهاست با او کار می کنند و یا چهره های جوان تری که اخیرا به صحنه آمده اند.
گروه اول افراد مورد اعتماد عرفات هستند؛ اما مردم غزه و کرانه باختری چندان آنها را قبول ندارند و لقب تونسی ها را به آنها می دهند. چهره های جوان تر، فلسطینی های محلی هستند که نخستین تجربیات خود را در انتفاضه اول در اواخر دهه ۱۹۸۰ بدست آورده اند. احمد قریع، محمود عباس، نبیل شعث و یاسر عبدربه از تونسی ها هستند. جبرئیل راجوب، محمد دحلان و مروان برغوثی از شخصیت های جوان تر فلسطینی هستند.
منابع مطلع در رام الله می گویند، احمد قریع و محمود عباس اکنون اداره امور را در دست گرفته اند. قریع در دولت و عباس در ساف. با این حال پیش بینی نمی شود که هیچ یک از این دو نفر فعلا در نبود عرفات تصمیم مهمی بگیرند.
از دو سال پیش که اسرائیل و آمریکا گفت و گو با عرفات را متوقف کردند، جنبش فتح دستخوش اختلافاتی با زمینه های رقابتی شده و جناح های مختلف سعی در سلب بخشی از قدرت و اختیارات عرفات داشته اند. سال گذشته عباس که در آن زمان هنوز نخست وزیر بود تلاش کرد دولتی را مستقر کند که چندان تحت نفوذ تصمیمات عرفات نباشد. عمر این دولت بیشتر از سه ماه طول نکشید. چهار ماه پیش نیز دحلان نیروهای مسلح خود را در غزه بسیج کرد تا به انتصاب برادرزاده عرفات به عنوان رئیس کل نیروهای پلیس فلسطین اعتراض کنند. البته دحلان خارج از غزه از حمایت چندانی برخوردار نیست.
علی رغم حرفهای نه چندان بی پایه که درباره فساد، ناتوانی و هرج و مرج در تشکیلات خودگردان زده می شود، فلسطینی ها هیچگاه مایل نبودند مستقیما از «چریک پیر» انتقاد کنند و به جای آن ترجیح می دادند اطرافیان او را سرزنش کنند
از میان رهبران پیر و جوان فلسطینی تعداد انگشت شماری هستند که در کل کرانه باختری از حمایت گسترده ای برخوردار باشند. البته مروان برغوثی یک استثناست. او از چهره های بلندپایه فتح است که اکنون محکومیت پنج سال حبس خود را در زندان اسرائیل می گذراند. نظرسنجی که اخیرا انجام شده نشان می دهد برغوثی بعد از عرفات محبوب ترین چهره فلسطینی هاست. بعضی این احتمال را مطرح می کنند که شارون او را آزاد کند تا بتواند با وی کار کند. البته این احتمال بعید به نظر می رسد.
حتی اگر برغوثی یا چهره محبوب دیگری از حمایت جناح های فتح برخوردار شوند، او باید حمایت دیگر گروه های فلسطینی به ویژه حماس را هم جلب کند. نیروهای اسرائیلی همه تلاش خود را به کار گرفته اند تا رهبران حماس را از صحنه بردارند و فعالیتهای این جنبش را مختل کنند اما محبوبیت و نفوذ این گروه در میان فلسطینی ها به ویژه در غزه افزایش یافته است. جانشین عرفات هر کس که باشد باید با حماس به توافق برسد.
بسیاری محمود عباس را نامزد پیشروی جانشینی عرفات می دانند. اگر در هفته های آینده خود عرفات او را به عنوان جانشین خود معرفی کند، بعید خواهد بود که دست کم در ماههای اولیه قدرت، او با چالشی روبرو شود. فرهنگ سیاسی و نشست فلسطینی ها اقتضا می کند که به عباس زمان داده شود تا در پست خود جا بیفتد. اما حلقه های قدرت در غزه و کرانه باختری برنامه های خود را دنبال می کنند و شاید به رهبری عباس گردن ننهند.
از سوی دیگر، هیچ نشانه ای حاکی از آنکه هرگونه طرح او برای پیشبرد روند صلح مورد قبول همه گروه ها در غزه و کرانه باختری قرار گیرد، وجود ندارد.
نقشه های شارون نقش بر آب شد
با نگاهی به مطبوعات اسرائیل یا گوش دادن به رادیوی این رژیم از صبح روز بعد از خروج اضطراری عرفات از فلسطین، می توان به روشنی برداشت تل آویو از این رویداد را دریافت. برای اسرائیل خروج عرفات پایان یک دوران است. اگرچه دولت اسرائیل این تضمین را به عرفات داد که می تواند دوباره به رام الله بازگردد، اما بسیاری از اسرائیلی ها چنین احساس می کنند که دیگر بازگشتی در کار نخواهد بود.
این خروج چه موقتی باشد و چه همیشگی، برای آریل شارون پرسش های دشواری پیش روی خواهد داشت. او در روزهای اخیر هم ائتلاف شکننده حاکم خود را از فروپاشی نجات داده است هم طرح جنجالی عقب نشینی از غزه را از تصویب پارلمان گذرانده است.
او طرح خروج از غزه را در حقیقت به عنوان یک جایگزین تحمیلی در نبود یک شریک معتبر فلسطینی برای مذاکرات صلح مطرح کرد. اکنون در نبود عرفات، این پرسش مطرح می شود که آیا شارون از فرصت پیش آمده برای مذاکره با دیگر رهبران فلسطین استفاده می کند و یا به کار خود ادامه می دهد؟
شارون برای تصویب این طرح بسیاری از متحدان سنتی خود را در جناح راست به اپوزیسیون تبدیل کرد و اکنون که همه پلهای پشت سرش را خراب کرده است، حتی سیلوان شالوم وزیر خارجه خودش هم می گوید، طرح خروج یکجانبه از غزه باید فعلا متوقف شود؛ چون بهتر است این موضوع با طرف فلسطینی بعد از پایان ماجرای جانشینی عرفات، هماهنگ شود.
سخنگوی شارون گفته است، خروج عرفات از صحنه به معنای تغییر آنی روابط میان ما و آنها نیست زیرا اصلا رابطه ای میان ما وجود ندارد. خروج عرفات از صحنه و یا مرگ احتمالی او الزاما به معنای ظهور یک شریک برای مذاکره با اسرائیل نیست. شارون همواره می گوید: من در انتظار یک شریک برای مذاکره هستم و فقط یک شرط برای این شریک وجود دارد، اینکه سازمان های تروریستی را منحل کند. او می تواند این حرف را تا سالها بعد هم بزند ، چون هیچ فلسطینی نمی تواند چنین شرطی را محقق کند.