میراث حماس تلفیق مقاومت با دیپلماسى است / گفت و گو با اسماعیل هنیه

شگفتى هاى سیاست در فلسطین کامل شد وقتى که زمام امور این سرزمین به دست جنبشى افتاد که پیش از آن آمریکا و غرب حتى از ذکر نام آن احتراز مى کردند. پیروزى مجاهدان حماس در آزاد ترین انتخابات تاریخ فلسطین، معادلات سیاسى را نه تنها در غزه که در میدان بزرگترى به نام نزاع اعراب و اسرائیل دگرگون کرد. فقط فلسطینیان نبودند که در جشن پیروزى انتخاباتى جوانان جهادى خود دست افشانى کردند که کل جنبش مقاومت در خاورمیانه بزرگ از این اتفاق جان تازه اى گرفت. اکنون تیم جهادیون دیروز فلسطین بر کرسى صدارت و وزارت نشسته اند. حماسى ها در ورود به میدان سیاست اما، راهى متفاوت از همه جنبشها و جریان ها پیمودند. آنها جامه سیاست را به بهاى ترک سلاح و مبارزه به تن نکردند که با صراحت اعلام کردند که سیاست و دیپلماسى در قاموس حماس تداوم و تکمیل مبارزه است. و این ایده اى بود که منشأ و موجب تمام چالش یکساله جبهه اعراب و غرب با دولت نوپدید حماس را رقم زد. هنیه و یارانش اکنون مى توانند از کارایى دیپلماسى حماس سخن بگویند در حالى که هنوز سلاح آنها نیز از کار نیفتاده است. سر قافله دیپلماسى حماس مى گوید بادستى پر به غزه باز خواهد گشت. در فرصت گفت وگویى که هنیه براى«ایران»اختصاص مى دهد، با او دفتر پرچالش دولت نوپاى حماس را مرور مى کنیم و نگاه دیروز و امروز حماسى ها به فلسطین و خاورمیانه را به بحث مى گذاریم. در این مصاحبه از همراهى بى دریغ مهدى سلماسى مترجم تواناى الوفاق بهره مند هستیم.


● آقاى هنیه اکنون حدود ۷ ماه از عمر دولت حماس سپرى شده است. تشکیل دولتى با خصوصیات فکرى حماس یک پدیده در صحنه منطقه ارزیابى شد اما این تجربه جدید حکومتى از ابتدا با چالش ها و تهدیدهایى روبه رو شد آیا شما از این مشکلات در تشکیل دولت فلسطین مطلع بودید؟
مشکلات پیش روى تشکیل دولت درفلسطین زیاد است از میان این مشکلات محاصره اى که برما و ملت فلسطین تحمیل شد ظالمانه تر بود. البته پروژه محاصره، فقط جنبه اقتصادى ندارد بلکه در ابعاد سیاسى، نظامى و تبلیغاتى نیز عوامل این پروژه، فلسطین را در حصر و تنگنا قرار داده اند.

● احساس برخى ناظران منطقه این است که با این حصر و فشارها چرخه زندگى اقتصادى و حتى سیاسى فلسطین به خطر افتاده است. آیا این احساس خطر هم به اتاق نخست وزیرى راه یافته، به عبارتى آیا دامنه خطر به اندازه اى هست که پیامد ناگوارى مانند ساقط شدن دولت منتخب ملت فلسطین را در پى داشته باشد؟
شرایط دشوار و سخت است. ولى دولت در برابر این وضع به ویژه در برابر محاصره مقاومت مى کند و به هر گونه عقب نشینى نسبت به حقوق فلسطینیان تن نخواهد داد. ما در هر وضعیتى از میراث ملت فلسطین پاسدارى خواهیم کرد.
این دولت نیز ان شاءالله ساقط نخواهد شد چون دولتى است که نمایانگر اراده ملت فلسطین و منتخب اراده ملت فلسطین است.

● گفته مى شود که هر دولتى براى استمرار خود بر چند پایه و ارکان استوار است که مهمترین آن؛ توانایى اداره اقتصاد و تأمین معاش جامعه و نیز برقرارى ارتباطات و مراودات مؤثر در سطح منطقه اى و بین المللى است. در این باره شما چه گام هایى برداشته اید؟
بى شک نیازهاى اقتصادى دولت فلسطین بسیار زیاد است به ویژه این که ما ۱۷۰ هزار کارمند داریم از طرفى براى رفع جنبه هاى مختلف مشکلات فلسطینیان کمک هاى مالى مورد نیاز است.
با وجود این، ما دست روى دست نگذاشته ایم ما براى خلاص شدن از این وضعیت رایزنى ها و تلاش هاى سیاسى وسیعى را آغاز کرده ایم که این تلاش ما تا حد زیادى قرین توفیق بوده است و به میزان قابل توجهى توانستیم کمک ها را جذب و بخشى از نیازهاى مردم را برطرف کنیم.
سفرهاى منطقه اى که اکنون من آغاز کرده ام مستقیماً به این مسأله مربوط مى شود.
هدف نهایى ما این است که جریان پشتیبانى منطقه اى و جهانى به فلسطین ادامه یابد.

● اگر موافق باشید پس از مباحث اقتصادى فلسطین به چالش هاى سیاسى دولت حماس و به موضوع دیگرى بپردازیم که مدت ها مشغله شما در غزه بوده است و افکار عمومى منطقه نیز با کنجکاوى آن را دنبال کرده اند و آن اختلاف نظرها بر سر مقوله دولت سازى در فلسطین و تأسیس نهاد حکومت در این وضع اضطرارى است. رقیبان سیاسى شما در فلسطین مدعى بوده اند که هر دولت فلسطینى باید بر شالوده توافقنامه هاى سازش به ویژه پیمان اسلو تأسیس شود، اما حماس از ابتدا این توافقات سازش را نفى کرده است، بالاخره با این مشکل و تضاد چگونه برخورد کردید؟
این هدف مهم بدون شک با شکست حصر و محاصره ظالمانه امروز محقق خواهد شد.
ما براساس برنامه اى انتخاب شدیم که توافقات و تفاهمنامه جائرانه را قبول ندارد، توافقات ناعادلانه هیچ گاه مورد تأیید ملت فلسطین نبوده است.
مسأله اصلى در این بحث، احترام به اراده ملت فلسطین و پذیرش انتخاب این ملت است نه این که به جاى معیار انتخاب ملت بر ریسمان دیگرى بیاویزیم و ملاک هایى خارج از اراده ملت را جایگزین کنیم.
علاوه بر این، تجربه سال هاى گذشته هم نشان داد که ملاک ها و انتخاب طرف هاى دیگر هیچ ثمرى براى ملت فلسطین ندارد.

● آیا حضور حماس در حکومت صرفاً پاسخ به دعوت ها و خواسته هاى مردم بود یا آن که خود جنبش هم از قبل طرحى براى مشارکت در دولت داشت و اساساً آیا تز حکومتى براى چنین مسئولیتى داشته اید؟
حماس با برنامه به میدان انتخابات آمد. این جنبش براى همه عرصه هاى اقتصادى، آموزشى، امنیتى و امور زنان و جوانان طرح و ایده داشت و ملت فلسطین نیز با نگاه به برنامه حماس به نمایندگان آن رأى دادند.
البته حماس در مرحله پیاده کردن برنامه«تغییر و اصلاح»خود با مشکلات و موانعى روبه رو شد. با این همه اکنون مى توانیم ادعا کنیم که بخش اعظم برنامه این جنبش جامه عمل پوشیده و یا در مرحله عملیاتى شدن است.
هم اکنون مجال آن نیست که جزئیات اقدامهاى و دستاوردهاى دولت را در فلسطین اشغالى براى شما بازگو کنم.

● آیا حماس در مرحله دولت سازى الگوى مشخصى پیش رو داشت و براى تنظیم و تدوین مبانى دولت خود آیا به تجربه خاصى از دولت هاى اسلامى قبلى و فعلى هم علاقه نشان دادید؟
همچنان که شما مطلع اید فلسطین یک کشور و ملت تحت اشغال است و دراین مرحله هنوز دو موضوع آزادى و استقلال سرزمین، مسأله اصلى مردان و زنان فلسطینى است. فلسطینیان در این مرحله هنوز به مقاومت مى اندیشند و اجماع نظرى بى سابقه نیز در تأیید مقاومت پیدا شده است. براى حماس نیز ادامه مقاومت یک ارزش والا بوده، اما پس از این که وارد انتخابات شدیم موضوع تشکیل دولت نیز مطرح شد. در این مرحله حماس نمى توانست از بحث تشکیل دولت صرفنظر کند چون این نخستین خواسته و انتظار مردم از ما بود. الگوى حکومتى ما نیز برگرفته از مطالبات مردم است.

● برخى ناظران پیشتر گفته بودند که مسأله اصلى تشکیل دولت در فلسطین تلفیق میان سه مفهوم دموکراسى، ملیت و مذهب است. در این باره چه نظرى دارید؟
معتقدم که توفیق جدى ما در تلفیق امر سیاست و امر مبارزه یا همان وجه جهادى و وجه سیاسى جنبش بود، این تلفیق کار دشوارى بود اما در این راه ما توازن را برقرار کردیم یعنى یکى را فداى دیگر نکردیم، از همین رو اکنون حماس هم خصلت مبارزاتى خود را حفظ کرده است و هم خصوصیت سیاسى دارد.

● دولت شما در مرحله کسب اعتبار بین المللى به چه تمهیداتى دست زده است؟ در این زمینه آمریکایى ها موضع روشنى داشته اند، اما به نظر مى آید که تلاش ویژه اى رابراى همکارى و جلب مشارکت اروپا شروع کرده اید؟
در ابتداى کار، متأسفانه اتحادیه اروپا در صف کشورهاى مخالف و طرف هاى محاصره کننده ملت فلسطین قرار گرفت، اما به تازگى شاهد تغییراتى در مواضع اروپا هستیم، چنان که اروپایى ها اخیراً کمک هاى خود را به بخشى از مؤسسات فلسطین مانند امور بهداشت و درمان از سر گرفته اند.
افزون بر این، در شرایط فعلى شاهد تحرکات سیاسى گوناگونى از سوى اروپا هستیم، چنان که شمارى از دولت هاى اروپایى به ارائه طرح و روش ویژه براى حل مسأله فلسطین یا حل منازعه اعراب و اسرائیل روى آورده اند. در مجموع تصور مى کنم اتحادیه اروپا اندک اندک از موضع لجبازانه آمریکا فاصله مى گیرد و بحث همکارى و نزدیکى به دولت فلسطین را مطرح مى کند.

● به عنوان یک چشم انداز، اسماعیل هنیه دوست دارد حماس را در آینده در کسوت دولت ببیند یا یک جنبش فراگیر؟
ما قدرت و اعتبار حماس را با هر دو جنبه اش تعریف مى کنیم، وجه سیاسى و وجه انقلابى حماس مکمل هم هستند، نه کار سیاسى عرصه را بر کار جهادى آن تنگ مى کند و نه برنامه هاى سیاسى حماس فداى برنامه هاى مبارزاتى آن مى شود.
حماس از ابتدا شعارش این بوده که«یک دست مى سازد و دستى دیگر مقاومت مى کند.»
در سرزمین فلسطین حس مقاومت جارى است. حتماً شما عملیات هاى بزرگ جوانان فلسطین را به خاطر دارید وقتى که گردان هاى قسام سرباز اسرائیل را دستگیر کردند و به بهانه این اقدام، اسرائیلى ها دور جدید یورش خود را از سر گرفتند اما در برابر این یورشها به شکل قدرتمندانه ایستادگى کردند در نهایت نیز حمله جدید صهیونیست ها ناکام ماند.
این رشته حوادث نشان داد که جنبش مقاومت هنوز پایدار است و تردید و تزلزل به میان مقاومت رخنه نکرده است.

● بخش دیگر چالش هاى امروز دولت فلسطین به روابط شما با جناح هاى رقیب تان برمى گردد و راه حل این چالش هم در طرحى به نام تشکیل دولت فراگیر مطرح شده است. سؤال جدى در این باره این است که آیا حماس از ابتدا اندیشه تشکیل دولت اشتراکى را در سرداشت یا این که پروژه دولت وحدت ملى را شرایط منطقه براى شما به ارمغان آورد؟ حلقه مفقوده اختلاف شما و فتح بر سر تشکیل دولت وحدت ملى چیست، آیا شما با فتح اختلاف فکرى و اصولى بر سر تشکیل دولت وحدت ملى دارید یا اختلاف تان تاکتیکى است که براى نمونه فقط بر نحوه تقسیم کرسى هاى دولت مربوط مى شود؟
حماس از ابتدا به دنبال تشکیل دولت وحدت ملى بود و تلاش و کوشش زیادى را صرف پاگیرى این اندیشه کرد. ما با این تفکر به میدان مذاکره بر سر تشکیل دولت وحدت ملى رفتیم حتى در دو دور مذاکره با برادران فلسطینى پایبندى خود را به این اندیشه اثبات کردیم، اما از این مسأله نیز متأسف ایم که برخى از برادران فلسطینى از مشارکت در دولتى که در رأس آن حماس قرار دارد، خوددارى کردند. آنها به جاى پاسخ به مشارکت خواهى ما به خواسته و برنامه طرف هاى خارجى اقبال نشان دادند.

● رئیس دفتر سیاسى حماس اخیراً متوقف شدن پروژه دولت وحدت ملى را به دست هاى خارجى مرتبط خوانده است این عوامل پنهان چیست؟
دستهاى خارجى که مطرح شده چندان پنهان نیست. آمریکا و اسرائیل مانع و سرچشمه همه کارشکنى ها هستند. براى آنها، روى کار آمدن دولتى که پناهگاه و مأمن فلسطینیان باشد یک کابوس است آنها دولتى را مى خواهند که خواسته اصلى شان یعنى عادى سازى روابط با اسرائیل را برآورده سازد.
دولت مطلوب آنها دولتى است که در مسیر سازش با اسرائیل گام بردارد.

● آیا ممکن است با موانعى که اکنون بر سر تشکیل دولت وحدت ملى بروز کرده قیداین طرح را بزنید. کلاً تحت چه شرایطى از پروژه وحدت ملى کنار مى روید؟ آیا اکنون اختلاف ها بر سر این موضوع به اندازه اى است که بگوییم خداحافظ پروژه دولت وحدت ملى؟
تشکیل دولت وحدت ملى، از ارکان اندیشه سیاسى ما است، ما چوب اختلاف را زیاد خوردیم و مى دانید که بیشترین تلاش ها و پیچیده ترین ترفندها براى ایجاد تجزیه و عمیق کردن شکاف میان ملت و گروه هاى فلسطین طراحى مى شود. در همین راستا شاهدیم که آمریکایى ها هر جا سخن از تشکیل دولت وحدت ملى بوده مخالفت نشان داده اند. در لبنان، عراق و فلسطین موضوع تشکیل دولت وحدت ملى یک وجه اصلى مخالفت آمریکایى ها بوده است. بویژه اگر هدف پروژه دولت وحدت ملى، استقلال از نفوذ خارجى یا رویارویى با سیاست هاى سلطه جویانه آمریکا باشد.
از این رو ما از دیدگاه وحدت ملى دست نشسته ایم چون مى دانیم که شکست این پروژه مترادف یک توفیق بزرگ براى آمریکا است.

● آقاى هنیه، نگاهى به حوادث جدید بیندازیم. آیا با اتفاقاتى که پس از شکست در عراق و شکست در انتخابات براى دولتمردان کاخ سفید پیش آمد فکر مى کنید سیاست هاى آمریکا در منطقه تغییر مى کند؟
بى شک ناکامى آمریکایى ها در عراق پیامدهاى بسیارى خواهد داشت. کمترین پیامد شکست در عراق این خواهد بود که تأثیرات منفى بر موقعیت اسرائیل و تأثیر مثبت براى ملت فلسطین و مقاومت در پى خواهد داشت.

● آیا همین تلقى را در مورد تأثیر حوادث لبنان دارید، روند تحولات لبنان ممکن است چه تبعاتى براى جبهه فلسطین دربرداشته باشد؟
پیروزى مقاومت لبنان براى فلسطینیان یک خبر شیرین و امیدبخش بود. معتقدم که مجموعه حوادث لبنان، عراق و افغانستان یک پیام مشترک دارند. آن پیام مشترک این است که مقاومت، راه انتخابى ملت هاى منطقه است.

● گفته مى شود که شما نسبت به مشارکت اروپا در فرایند بحران خاورمیانه اقبال نشان داده اید و حتى خود شما از طرح اخیر سه رهبر اروپایى (شیراک، پرودى و زاپاته رو) استقبال کرده اید. سؤال این است که آیا آمریکا که سال ها راه را بر ورود اروپا بسته بود این راه را بازگشوده است. در مجموع تا به امروز چند نسخه صلح و مذاکره روى میز شما قرار گرفته است؟ و کدام یک از این طرح ها واقع بینانه یا عادلانه بوده است؟
در میان طرح هاى ارائه شده از برخى طرح هاى طرف عربى استقبال کردم، بندهاى مثبتى در این طرح وجود دارد.
درباره طرح اروپایى نمى توان از امروز داورى کرد. امیدوارم که حرکت اروپایى پیش برود و روند انحصار آمریکایى ها با جریان مذاکرات خاورمیانه شکسته شود. امیدوارى فلسطینیان این است که ورود اروپا توازن و تعادل سیاسى بر نزاع سرزمین هاى اشغالى برقرار کند.
اما هیچ کدام از طرح هاى مذکور تاکنون جنبه عملى پیدا نکرده اند، هر پروژه اى که مطرح شده، اسرائیلى ها با آن مخالفت کرده اند، ما نیز دنبال پروژه اى نمى رویم که به تعبیر عوام الناس فقط چاق مى کند و گرسنگى را رفع نمى کند، علاوه بر این ها درباره طرحى که سران عرب در بیروت مطرح کردند ملاحظات و تأملات ویژه اى داریم.

● آقاى هنیه فکر مى کنید چرا اسرائیل جزو نخستین دولت هایى بود که گزارش بیکر - هامیلتون را برگرداند. آیا دلیل این واکنش شتابزده فقط گنجاندن بحث بازگشت آوارگان فلسطین بود؟
علت آن خیلى واضح است، اسرائیلى ها تحت هیچ شرایطى به موضوع بازگشت پناهندگان فلسطین تن نداده اند و طرح دوباره این موضوع در گزارش گروه بیکر موجب مخالفت اسرائیلى ها شد. فکر مى کنم اسرائیل امروز سربار خود آمریکایى ها هم شده است.

● در این بین طرح آتش بس در سرزمین هاى اشغالى نیز مطرح شده آیا جامعه بین المللى و طرف هاى عربى یا اروپایى مى توانند طرح آتش بس را که بارها طرف اسرائیلى نقض کرده پیاده کنند؟
پدیده اشغال به دنبال خودمقاومت و مبارزه مى آورد و نباید انتظار داشت که سیاست هاى مبتنى بر اشغال ادامه پیدا کند، اما هیچ تنشى بروز نیابد. با وجود این، هم گروه هاى مقاومت وهم گروه هاى ملى آتش بس را به نفع ملت
مى دانند و از آن استقبال کرده اند.
براى ما که از بطن سیاست هاى دشمن مطلع ایم مقاومت استراتژى است و آتش بس تاکتیک.

● ارزیابى شما از تفکرات دولت کنونى رژیم صهیونیستى چیست و موضوع جناح بندى و اختلاف نظر درون کابینه این رژیم چه اندازه جدى است، این که برخى، از جناح اولمرت به عنوان طرفدار سازش نام مى برند؟
همچنان که یک شاعر عرب گفته است، شعارها و نغمه هاى بسیارى درباره صلح سروده مى شود، اما در عمل آنچه بر جاى مى ماند ستیز است. از ۱۴ سال پیش سخن از سازش به میان مى آید اما در عمل هیچ نشانى از صلح نیست. از این رو است که فلسطینیان سازش را یک دروغ بزرگ مى دانند و پروژه هاى بى نتیجه سازش را پروژه اى تحمیلى مى بینند.
من اطمینان دارم که فلسطینیان با آگاهى و شعورى که دارند فریب این برنامه ها را نخواهند خورد.

● یکى از مباحث حساس در مذاکرات سیاسى شما، موضوع مبادله اسراست، این قضیه چرا این قدر کش پیدا کرده است؟
برادران ما در مصر پرونده مبادله اسرا را در دست گرفته و در حال گفت وگوى مستقیم در این زمینه اند. مواضع اسرائیل در این باره تا حدى نشانه هایى از عقب نشینى دارد و به نظر مى آید که آنها در این مسأله مایل به دادن امتیاز به فلسطینیان هستند.
فکر مى کنم در مرحله کنونى اختلافات و گفت وگوها حول جزئیات بحث مبادله اسراست و این که با چه روش و مکانیسمى این مسأله را به نتیجه برسانیم.
خواست فلسطینیان در بحث مبادله اسرا بر این پایه است که باید همه رهبران زندانى فلسطین باید آزاد شوند، البته نمى دانیم دشمن تا چه اندازه به این خواسته تن خواهد داد.

● مذاکرات شما در پایتخت هاى عربى چه نتایجى در برداشت؟
این دیدارها سودمند و نتیجه بخش بود. از نظر سیاسى دیدارهاى دوحه و قاهره با استقبال خوبى روبه رو شد. قطرى ها در این مذاکرات با گشودن خط جدید کمک هاى مالى گام ارزشمندى براى فلسطین برداشتند. دیدارما از دمشق نیز مثمرثمر بود، زیرا سوریه در خط اصلى پشتیبانى از فلسطینیان قرار داشته و دارد.
روند مذاکرات ما با میزبانان ایرانى روندى مثبت داشته است.

● بسیارى از ناظران دیدار شما را از تهران متفاوت از سفرهایتان به کشورهاى عربى ارزیابى کرده اند، محورهاى گفت وگو در تهران چه بود و مراد از این که گفتید تهران عمق راهبردى فلسطین است چه بود؟
هدف اصلى ما در این سفر افزایش سطح همکارى فلسطینیان و ایران است. در این راستا من حامل گزارش رنج ها و نیازهاى امروز فلسطینیان به تهران بودم. تهران در گشودن گره اصلى مشکلات فلسطینیان که همانا محاصره اقتصادى است نقش بسزایى ایفا مى کند، در عین حال فلسطینیان نیز نیرومندى و قدرتمندى ایران و کشورهاى اسلامى را منتهاى آرزوى خود مى دانند.
ما ایران را عمق استراتژیک فلسطین مى خوانیم بنابراین جایگاهى که اکنون در جهان اسلام پیدا کرده است، از طرف قضیه فلسطین فقط مشکل ما نیست بلکه مسأله مشترک همه کشورهاى اسلامى و عربى است. با این سفر کوشیدیم راه نوینى براى همکارى دو ملت گشوده شود و ایران گام جدیدى براى همراهى باملت مظلوم بردارد.

● در بازگشت به سرزمین هاى اشغالى چه پیامى از تهران همراه خواهید داشت؟
ما از ملت ایران سوغاتى محبت، پشتیبانى و وفادارى به ارمغان مى بریم. قبل از این ها دعاى خیر ملت ایران بدرقه راه ماست.
پیام جدى ما براى ملت ایران نیز این بود که مقاومت به راه خود ادامه خواهد داد.