حسنعلى مهران در اسناد وزارت خارجه آمريكا
حسنعلى مهران معاون وزير اقتصاد و دارايى خيلى محرمانه
عنوان خطاب: آقاى مهران
حسنعلى مهران، حدودا 37 ساله، از 2 ژوئن 1974 معاون وزير اقتصاد و دارايى بوده است. او يكى از
روشنترين افراد جوان وزارتخانه و عضو مشاوران خبره وزير هوشنگ انصارى است.
مهران، پس از فراغت تحصيل از دانشگاه ناتينگهام انگلستان، در رشته علوم سياسى و اقتصادى، به
مدت سه سال در دانشگاه بريستول آمار اقتصادى و توسعه اقتصادى تدريس نمود. او سپس به صندوق
بينالمللى پول در نيويورك پيوست. در سال 1969 در بازگشت به ايران مديركل طرحها و تحقيقات در
وزارت اقتصاد و معاون مديرعامل مركز تحقيقات براى توسعه صنعتى و بازرگانى شد. در 1971 او تا
سمت معاون وزير در امور اقتصادى و مديرعامل مركز تحقيقات ارتقا يافت.
مهران سفرهاى زيادى به اروپا، آسيا و نيمكره غربى كرده است. در آوريل 1974 او براى بحث در
مورد برنامه توسعه پنجم به واشنگتن رفت. او به زبان انگليسى و اسپانيايى صحبت مىكند.
28 فوريه 1975 ـ 9/12/53
سند بعدي
حسنعلى مهران معاون وزير اقتصاد و دارايى خيلى محرمانه
دكتر مهران حدود پنج سال قبل، پس از پايان تحصيلات در انگلستان و فكر مىكنم يك سال يا بيشتر
كار با صندوق بينالمللى پول، براى بهعهده گرفتن شغل مديركل تحقيقات در وزارت اقتصاد و دارايى، به
ايران بازگشت. در اينجا بود كه من براى اولين بار با وى ملاقات كردم، و در همان لحظه احساس كردم او
فردى است كه به علت قابليتهاى همهجانبه شخصيتى دوست داشتنى و ويژهگىهاى عمومىاش بايد
مورد ملاحظه قرار گيرد. او نظر هوشنگ انصارى، وزير وقت اقتصاد را، در جريان هدايت فعاليتهاى
سازماندهى اولين هيئت Linnen به ايران (كنفرانس بررسىهاى ايران ـ امريكا در سال 1970) به خود
جلب نمود و زمينههاى ترقى وى براى هميشه فراهم آمد. او بدون شك، در طى سالها براى من و
بازرگانانى كه من به وى معرفى كردم، كمككننده بوده است. او نقش هدايتكننده را در مذاكرات با كليه
شركتهايى كه در توسعه مس سرچشمه كار مىكردند، داشت و در نتيجه آن به صورت معاون اصلى
هوشنگ انصارى در وزارت اقتصاد و دارايى درآمد.
مهران در اواسط دهه سى سالگى، مجرد است. به خوبى انگليسى و فرانسه (فكر مىكنم) صحبت
مىكند و جوان با شخصيتى است.
او اخيرا ديد هر دو چشم خود را در نتيجه تصادفى كه حين رانندگى از اداره به منزل در آخر شب اتفاق
افتاده، از دست داده بود، ولى ديد يك چشم را بهطور كامل و ديگرى را تا حدودى به دست آورده است.
بدين دليل او در بيشتر اوقات عينك تيره مىزند. من فكر مىكنم او اهل اصفهان است و به دانشگاه
بيرمنگام در انگلستان و مدرسه اقتصاد لندن رفته است. او مرد قابل توجهى است.
ويليام لهفلدت 18 مارس 1975 ـ 27/12/53
سند بعدي
حسنعلى مهران معاون ارشد وزير امور اقتصادى و دارايى خيلى محرمانه
مهران تاكنون رياست سه گردهمايى را از طرف ايرانىها بهعهده داشته است (دوبار در ايران و يك بار
در واشنگتن) كه مربوط به كميته اقتصاد و دارايى كميته مشترك ايالات متحده ـ ايران بودهاند. اكنون ممكن
است مفيد باشد كه اظهارنظرهايى راجع به عملكرد مهران در اين شغل و در مورد تماسهاى ما با وى در
زمينه كميسيون مشترك ارائه شوند.
همانگونه كه قبلاً در اطلاعات بيوگرافيك مهران ذكر گرديد، او بهعنوان يك فرد باشخصيت، باهوش
و در جمع يك ايرانى بوروكرات با كفايت مطرح مىباشد. هر چند انصارى، وزير مهران، تصميمات سياسى
مهم را به خود اختصاص داده است، آشكارا مشاهده مىشود كه انصارى دست مهران را در موضوعات
مربوط به كميسيون مشترك كاملاً باز گذارده است. اگرچه اعضاى ايرانى كميته اقتصاد و دارايى يك دو
جين يا بيشتر هستند، واضح است كه مهران سخنگو و مهره اصلى در طرف ايرانى است.
به ميهمانىهاى شامى كه در تهران به افتخار گروه اعزامى ايالات متحده (به رياست معاون وزير
بازرگانى ايالات متحده) و ميزبانى وى برگزار گرديد، بايد توجه خاص مبذول داشت: در اين فرصت كه
مهران خود را بهطور تحسينانگيزى نشان داد، ميهمانان آمريكايى خود را با قريحه حسن بيان خود و
صميميت واضح در اظهاراتش مجذوب نمود. بهطور كلى، گردهمايى تهران كه من در آن شركت داشتم،
خوب برگزار گرديد.
يكى از جنبههاى منفى (از نقطهنظر ايالات متحده) تمايل مهران به پافشارى در قراردادهاى
برنامهريزى شده و غير تعهدى است كه در جزئيات آن ايالات متحده ترجيح مىدهد با زبان صريحترى
قيد گردند تا بدين وسيله ايران به بازگرداندن دلارهاى نفتى به ايالات متحده متعهد گردد. البته اين قابل
درك است كه ايرانيان مىخواهند دستشان در خرج كردن درآمدهايشان در هر كجا كه مايل باشند، باز
باشد. هر چند مهران گهگاه به مأمورين ايالات متحده بهطور خصوصى گفته است كه دستورالعملهاى او
به خوبى به ساير وزارتخانهها مىرسند، در حقيقت مىتوان گفت كه درباره موضوعات كميسيون، خارج از
حيطه وزارتخانه خودش، پيگيرى كمى وجود دارد. اين كه در بيش از يك موقعيت، تصميمات اصولى از
طرف ايرانى در آخرين لحظات ممكنه اتخاذ شدهاند، بدون ترديد بهعلت فشار خارقالعادهاى است كه از
اواسط سال 1974 روى مهران بوده است. يكى از زيردستان مهران، وفا، كه مسئول تنظيم و تدوين
قراردادهاى همكاريهاى فنى بين ايران و ايالات متحده مىباشد، به نظر مىرسد كه فرد نااميدى است و
معلوم نيست كه در صورت پيشرفت بهتر در كارها در اين خصوص، مهران نقش فعالترى ايفا مىكرد.
موضعگيرى معمولاً موافق با ايالات متحده توسط مهران به يك بُعد مهم شخصيتى وى اجازه خودنمايى
نمىدهد. او بهطور قطع اعتقاد دارد كه براى ايران زمان آن رسيده است كه در محل واقعى خود پشت ميز
مستقر گردد و اين كه زمان قيموميت، اگر اين لغت مناسب آن باشد، براى ايالات متحده به سر رسيده است.
براى مثال او به مأمورين ايالات متحده گفته است كه: (1) با سرمايهگذاريهاى ايران در ايالات متحده
نبايد به صورت كاملاً تبعيضآميز برخورد شود، (2) ايران در نظر ندارد بابت هزينه تكنسينهايى كه از
ايالات متحده به ايران مىآيند، پول زيادى را كه توسط امريكا خواسته شده است، بپردازد، (3) اگر ايران
نتواند قرارداد بهترى با جامعه اروپا منعقد نمايد، آنگاه كشورهاى اروپاى غربى و ايالات متحده بايستى
درك نمايند كه ايران بهطور صحيح و منطقى مجاز خواهد بود كه از بين كشورهاى هم فكر در هر بلوكى كه
باشند، منافع ترجيحى خود را به دست آورد. به استثناى اين ديدگاهها، مهران هرگز در برخوردها ناموفق
يا تهديدكننده نيست، ولى اين نكته زياد روشن نيست.
مهران احتمالاً بيش از يك پيشنهاد از سوى بخش خصوصى را طى چند سال گذشته رد كرده است. اگر
او همچنان در حول و حوش دولت ايران باقى بماند، يك كانديداى عالى براى وزارت خواهد بود.
6 اكتبر 1975 ـ 14/7/54
سند بعدي
حسنعلى مهران مدير كل بانك مركزى ايران خيلى محرمانه
عنوان خطاب: آقاى مهران
حسنعلى مهران، حدودا 39 ساله، از اكتبر 1975 مدير كل بانك مركزى ايران بوده است. او تا اين
اواخر يعنى ژوئن 1974 بهعنوان معاون وزير اقتصاد و دارائى خدمت مىنمود. مهران يك اقتصاددان
باكفايت، با تجربه و متشخص است كه رياست گروه ايران را در سه گردهمائى كميته اقتصاد و دارائى در
كميسيون مشترك ايران، ايالات متحده به عهده داشت.
موضع نسبت به ايالات متحده
موضع بطور كلى مساعد وى نسبت به ايالات متحده، اجازه پنهان كردن عقيدهاش مبنى بر اين كه
روزهاى قيموميت ايالات متحده به پايان رسيدهاند را نمىدهد. به مقامات ايالات متحده گفته است كه با
سرمايهگذاريهاى ايران در ايالات متحده نبايد بصورتى تبعيضآميز برخورد شود؛ ايران پول زيادى بابت
هزينه تكنسينهاى آمريكا در آنجا نخواهد پرداخت؛ و اگر قرارداد بهترى با جامعه اروپا منعقد نشود، ايران
مجاز خواهد بود بازرگانى خود را با هر بلوكى كه بخواهد، انجام دهد.
اطلاعات شخصى
وى از دانشگاه ناتينگهام انگلستان فارغالتحصيل شد و پس از آن بمدت سه سال در دانشگاه بريستول
تدريس نمود. سفرهاى بسيارى كرده است. قسمتى از ديد خود را در يك حادثه رانندگى از دست داده
است و اكنون از عينك تيره استفاده مىنمايد. به روانى انگليسى و اسپانيائى صحبت مىكند. ازدواج نكرده
است.3 اوت 1976ـ 12/5/55
سند بعدي
تاريخ: 30 مارس 1978ـ 10/1/57خيلى محرمانه
به: كلايد دى.تيلور
موضوع: فساد در بانك مركزى ايران
نيك لامپشير (Nick- Lampshire) دستيار نماينده چيس مانهاتان بانك، در 28 مارس به من گفت كه
از منابع بانكى دولتى شنيده است كه دليل اصلى تغييرات در رهبرى بانك ملى بدليل مشاهدات كميسيون شاهنشاهى دولت ايران پس از بازرسى آنها از بانك ملى بوده است. او گفت كه كاركنان كميسيون، كه در
مجاروت دفتر رئيس بانك، خوش كيش، مستقر شده بودند، از آنچه فهميده بودند، بالاخص از
رشوهگيريهاى واضح و علنى و رفتارهاى خاص كه دفتر رئيس انجام مىداد، يكه خوردند. اين مسئله،
علاوه بر حركت كند كه طبيعت بانك است موجب گرديد كه پيشنهاد شود رهبريت بانك تعويض گردند.
آقاى لامپشير نظريات خود را با اين سؤال آغاز نمود كه آيا، من هم مانند وى، شنيده بودم كه مدير
بانك مركزى، خوشكيش، بزودى خواهد رفت. من، همانگونه كه در يك يادداشت قبلى گزارش دادهام به
وى پاسخ دادم كه از يك دوست ايرانى شنيدهام كه بخشى از علت انتقال خوشكيش به بانك مركزى اين
بوده بوده است كه او تا سه چهار ماه ديگر بازنشسته خواهد شد. آقاى لامپشير گفت كه خوشكيش
خودش را در اين شغل گم كرده بود و كسانى كه در داخل با او كار مىكنند او را يك مصيبت مىدانند. او
سپس بحث را به على مهران، رئيس كل قبلى بانك مركزى و معاون مدير عامل شركت ملى نفت ايران در
حال حاضر، كشاند.
آقاى لامپشير، كه ادعا مىكند از نزديك با زندگى شبانه تهران آشنا است، گفت كه مهران نه تنها رد
پايش در فعاليتهاى گستاخانه شبانه تهران به چشم مىخورد، بلكه آن طور كه من از منابع ديگر شنيدهام،
بخاطر معشوقههايش در خارج از ايران (براى مثال ايتاليا)، خيلى معروف است. او گفت كه فعاليتهاى وى
به جائى رسيد كه حتى در روزنامه فارسى زبان كيهان در دفاع از اين اتهامات، مطلبى نوشته كه در آن
مهران گفته براى بانك مركزى اين يك سنت است كه نياز به اعتبار يك معامله را به يك بانك ارجاع نمايد.
اين در پاسخ به انتقادات به جريان افتاده در جامعه بود كه مهران، نسبت به گروه صنعتى بلا احساس
تعهد نموده است و از يك بانك بخصوص خواسته است تا به گروه پول قرض دهد. آقاى لامپشير گفت كه
رؤساى بلاّ، ميهمانىهاى بى ملاحظه و مشحون از تمايلات و روابط جنسى مىدهند و اغلب مهران در آن
شركت دارد. او گفت شايعات زيادى وجود دارند كه مهران از ساير مشتريان ايرانى نيز پولهائى دريافت
مىنمايد.
سند بعدي
حسنعلى مهران وزير امور اقتصادى و دارائى (از11 نوامبر 1978)خيلى محرمانه
عنوان خطاب: آقاى وزير
حسن مهران، تحصيلكرده انگلستان، كه در سن 41 سالگى جوانترين وزير كابينه است، از نوع
تكنوكراتهاى جوان و بلندپروازى است كه شاه دوست دارد اطراف خود داشته باشد. او از مدتها قبل
بهعنوان تحتالحمايه هوشنگ انصارى، رئيس شركت ملى نفت ايران، شناخته شده است. مهران در شغل
جديدش با وظيفه سختى روبرو است: او لازم خواهد بود به اعتصابات فلج كننده خاتمه دهد و اقتصاد را
در جهت تأكيد بيشتر بر نياز مصرف كنندگان هدايت نمايد.
مهران بطور كلى مواضع مساعدى نسبت به ايالات متحده دارد. همزمان با آن، او معتقد است كه ايران
پخته و با تجربه شده و روزهاى قيموميت ايالات متحده به پايان رسيده است. او تماسهاى بسيار
گستردهاى با مأمورين ايالات متحده، هم در ايران و هم در گردهمائىها در ايالات متحده و ساير مجالس
داشته است. اين مقامات تحت تأثير هوش، كفايت و قابليت وى قرار گرفتهاند. او نظريات خود را با شيوهاى آرام و آهسته مطرح مىكند و هرگز بدخلق و تهديد كننده نيست. در مذاكرات او تمايل به
پافشارى بر لحن ملايم قراردادها دارد. مهران برخى اوقات موارد ضرورى را تا آخرين دقايق ممكنه حل
نشده باقى مىگذارد.
مهران درسالهاى 75ـ1974 معاون وزير اقتصاد و دارائى و از سال 1976 تا 1978 مدير بانك مركزى
بوده است كه در آن سال معاون انصارى در شركت نفت ايران شد. از اوت 1978 تا انتصاب كنونى، او
معاون نخستوزير در سازمان طرح و برنامه و بودجه بود. ديد يك از چشمهاى مهران محدود
است(درنتيجه يك تصادف ماشين) و معمولاً از عينك تيره استفاده مىنمايد. او اسپانيولى و انگليسى را
عالى صحبت مىكند.13 نوامبر 1978ـ 22/8/57