کمپ دیوید و تأثیر آن بر روابط ایران و مصر
10 سال از قطع رابطه ایران و مصر گذشته بود که با وخیم‌تر شدن بیماری جمال عبدالناصر، انور سادات معاون غرب گراي او زمام امور را در دست گرفت و به مرور زمان روابط ایران و مصر حسنه گشت و مناسبات از سر گرفته شد.
به نظر می‌رسد یکی از نقاط اشتراک فکری و استراتژیک انور سادات و محمدرضا پهلوی، علاقه به ایجاد رابطه مسالمت آمیز با اسرائیل بوده است، البته به دلیل جو حاکم بر جامعه عرب، این امکان برای سادات مستقیماً پس از مرگ جمال عبدالناصر درشهریور 1349 فراهم نبود ولی با حضور هویدا، نخست وزیر ایران در تشییع جنازه ناصر و سپس حضور سادات در تهران یک سال پس از روی کار آمدنش، کم کم شرایط به سوی این باور سوق داده شد که در آینده‌ای نزدیک مصر نیز به هم‌پیمانان اسرائیل می‌پیوندد.
با اخراج مستشاران روسی از مصر و گسترش روابط تهران و قاهره، آمریکا نیز به عنوان حامی سادات ظاهر شد؛ در جنگ رمضان که در سال 1352 به وقوع پیوست، با وجود تصرفات فراوانی که اسرائیل در صحرای سینا به دست آورده بود، سادات بنا بر میل شخصی و عدم توجه به خواست مردم کشورش با اعلام آتش بس سازمان ملل موافقت کرد و از این پس جریان جدیدی در جهت ایجاد صلح و روابط حسنه میان مصر و اسرائیل شکل گرفت.
روابط دیپلماتیک ایران و مصر و مذاکرات صورت گرفته در این دوره هیچ گاه بدون اشاره به جایگاه اسرائیل در خاورمیانه به وقوع نپیوسته است و تا پیش از انقلاب 1357، همواره ایران بر برقراری این روابط اصرار داشته، چنانچه وقتی انورسادات در سال 1356 در برابر چشمان بهت زده مصریان و دیگر اعراب مسلمان به اسرائیل سفر می‌کند، پس از کارتر، شاه ایران دومین رئیس کشوری است که این حضور را مورد حمایت قرار می‌دهد و آن را آغازی برای شروع مذاکرات فی‌مابین مصر و اسرائیل می‌داند.
از مذاکرات و گفت‌و‌گوهای میان سفرا و مسئولین دو کشور بالاخص شخص شاه ایران و انورسادات به راحتی می‌توان دریافت که حکومت ایران تا چه میزان مشتاق برقراری روابط قاهره- تل‌آویو بوده است چنانچه بعدها مقامات قاهره، در زمینه سفر سادات اعلام كردند که در این سفر شاه ایران تلاش بسیاری در جهت ترغیب سادات به برقراری رابطه با اسرائیل انجام داده است.
روند برقراری روابط دیپلماتیک میان مصر و اسرائیل با تشویق و ترغیب ایران و آمریکا به همین منوال پیش می‌رفت تا اینکه در 3 دی 1356، مناخیم بیگن، نخست وزیر وقت اسرائیل، در رأس یک هیأت وارد اسماعیلیه شد و با انور سادات به تبادل نظر و مذاکره پرداخت. در جلسه‌ای که میان آن دو برگزار شد، طرح تشکیل کمیسیون نظامی(در جهت عقب‌نشینی نظامیان اسرائیل از مناطق مصر)، کمیسیون مدنی و کمیسیون سیاسی(مساله فلسطینی) مورد بحث قرار گرفت که پس از پایان جلسه از سوی وزرای امورخارجه دو کشور، محمد ابراهیم کامل(مصر) و موشه دایان(اسرائیل) اعلام گرديد. گرچه هیچ یک از طرفین از این جلسه ابراز رضایت کامل نداشتند اما این دیدار را می‌توان نقطه آغاز مذاکرات صلح میان مصر و اسرائیل عنوان کرد.
قرارداد کمپ دیوید و آنچه در ایران می‌گذشت
یک سال پس از دیدار هیأت مصری و هیأت اسرائیلی در اسماعیلیه، در شهریور سال 1357، انور سادات و مناخیم بگین به دعوت جیمی کارتر، رئیس جمهور آمریکا در کمپ دیوید، یکی از استراحتگاه‌های رئیس جمهور آمریکا، گردهم آمدند و 12 روز به صورت غیررسمی و مخفیانه به گفتوگو و مذاکره پرداختند. این دوره مذاکرات همزمان با حوادث تلخ 16 و 17 شهریور (7 و 8 سپتامبر) و کشتار مردم در میدان ژاله تهران بوده است؛ بنا بر آن چه که در خاطرات برخی حاضرین در این جلسات وجود دارد، حتی شایع است مقامات اسرائیلی، به آمریکایی‌ها گوشزد می کنند که مسائل ایران در حال حاضر پر اهمیت‌تر از روابط سیاسی مصر و اسرائیل است، اما کارتر با بي توجهي به اين تذكر پروژه صلح ميان مصر و اسرائيل را ادامه ميدهد .
در همان روز سادات با تهران تماس برقرار کرده و به دلداری شاه ایران پرداخته و از مساعدت دولت مصر به دولت او خبر می‌دهد. پس از این گفتوگو، کارتر نیز در تماس خود با شاه، از حوادث پیش آمده در ایران و عواقب این درگیری‌ها ابراز نگرانی می‌کند و موجبات دلگرمی و تقویت روحیه شاه ایران را فراهم می‌کند. محمدرضا پهلوی در کتاب "پاسخ به تاریخ"، منکر این تماس شده است؛ اما حاضرین در این مکان، از جمله سایرونس ونس، وزیر امور خارجه آمریکا و گری سیک، معاون برژینسکی و رئیس شورای امنیت ملی در کاخ سفید، بر تماس تلفنی کارتر با شاه ایران شهادت داده‌اند.
پس از این رویداد، در 19 شهریور اردشیر زاهدی، سفیر کبیر ایران درواشنگتن با وارن کریستوفر، معاون وزیر خارجه آمریکا بر سر مسائل ایران به گفتوگو می‌نشیند. کریستوفر، ضمن تاکید بر پشتیبانی دولت آمریکا از ایران، خواستار رعایت اعتدال در اجرای مقررات حکومت نظامی میشود و در ادامه از عدم وجود سندی مبنی بر دخالت شوروی سخن به میان می‌آورد. زاهدی به همراهی آمریکا با اپوزیسیون اشاره می‌کند و کریستوفر هرگونه ارتباط آمريكا با مخالفين شاه را تكذيب ميكند .
این در حالی است که مذاکرات در کمپ دیوید و در میان طرفین، بدون توجه به اوضاع ایران که هر سه آنها خود را حامی و دوست او می‌دانستند به قوت خود ادامه داشت. مفاد موجود در این مذاکره تا روز 26 شهریور بر همگان پوشیده بود و تنها با امضای قرارداد کمپ دیوید، در کاخ سفید آشکار شد. در هنگام امضای قرارداد کمپ دیوید، اردشیر زاهدی به نمایندگی از شاه ایران نیز در کاخ سفید حضور داشت و بلافاصله پس از امضای این قرارداد، برقراری روابط سیاسی میان این اسرائیل و مصر را از سوی شاه ایران به هر دو آنها تبریک گفت. بر اساس این پیمان، اسرائیل از سوی مصر به رسمیت شناخته شد، اسرائیل موظف شد از تمام صحرای سینا عقب‌نشینی کند و این منطقه پس از تخلیه کوچ نشین‌های اسرائیل، به یک منطقه خالی از سلاح (غیرنظامی) عملي شود . همچنين قرار شد در برابر این قرارداد، آمریکا نیز هزينه اسکان دوباره کوچ‌نشینان را بپردازد و فـلسـطـیـنـیان در نـوار غـزّه و کـرانـه غـربـی رود اردن تـحـت نظارت دولت اسرائیلی به خودمختاری دست یابند.
این قرارداد، اولین پیمان میان اعراب و اسرائیل بوده است و در هنگام امضای آن بسیاری بر این باور بودند که به زودی مشکل اعراب و اسرائیل حل خواهد شد و به تبعیت از آن درگیری فلسطین و اسرائیل نیز پایان خواهد گرفت، در نتیجه جایزه صلح نوبل سال 1978 با همین امید به انور سادات و مناخیم بگین به طور مشترک تعلق گرفت.
روابط ایران و مصر پس از قرارداد کمپ دیوید
پس از امضای قرارداد کمپ دیوید، حسنی مبارک معاون سادات برای ارائه گزارشی ازاین قرارداد به شاه ایران، وارد تهران شد. این قرارداد موجب عکس‌العمل شدید کشورهای عربی شد . از جمله اینکه، کشورهای عربی به منظور ابراز خشم و انزجار از امضای این قرارداد، رابطه خود را با مصر قطع کرده و سفارت‌خانه‌ها را تعطیل کردند، حتی مصر از اتحادیه عرب نیز اخراج شد.
امام خمینی نیز در مصاحبه‌‌ای با خبرگزاری آسوشیتدپرس در روز 16 آبان 57 این توافقنامه و نظایر آن را توطئه‌ای برای مشروعیت بخشیدن به تجاوزات اسرائیل خواند که نتیجتا شرایط را به نفع اسرائیل و به ضرر اعراب و فلسطینی‌ها تغییر می‌دهد.
این گفتوگو و نظایر آن از همان ابتدا بیانگر موضع‌گیری انقلابیون ایران در برابر قرارداد کمپ دیوید و نحوه روابط آتی آنها با طرفین قرارداد مذکور پس از پیروزی انقلاب است، چنانچه دکتر کریم سنجابی، اولین وزیر خارجه پس از انقلاب، در پیامی به یاسر عرفات، این قرارداد را به خنجر زدن از پشت به فلسطینی‌ها تعبیر کرد و با عرفات ابراز همدردی کرد؛ اینگونه بود که ایران به جبهه مخالف این پیمان پیوست.
فرمان قطع روابط دیپلماتیک با مصر یکی از اولین فرمان‌های حکومتی امام خمینی بود كه به دولت موقت ابلاغ شد. در متن فرمان امام، به وزیر امور خارجه دولت موقت - يازدهم ارديبهشت 1358 - آمده است :
جناب آقای دکتر ابراهیم یزدی وزیر امور خارجه
با درنظر گرفتن پیمان خائنانه مصر و اسرائیل و اطاعت بی‌چون و چرای دولت مصر از آمریکا و صهیونیسم، دولت موقت جمهوری اسلامی ایران قطع روابط دیپلماتیک خود را با دولت مصر بنماید.
روح الله الموسوی خمینی
اگر چه امام در روابط ایران و مصر تنها به پیمان خائنانه مصر و اسرائیل اشاره کرده اند اما پذیرش شاه ایران از سوی دولت مصر و پذیرایی انورسادات و همسرش از او و ملکه فرح و همچنین تبلیغات سوء دولت سادات نسبت به انقلاب ایران، اهميت حكم امام را نشان ميداد .
منابع:
1- بیست و پنج سال در ایران چه گذشت( از بازرگان تا خاتمی)، داوود علی بابایی، جلد اول
2- کمپ دیوید پس از دو دهه، وحید عبدالمجید، مهرداد کیایی، انتشارات اطلاعات
3- پاسخ به تاریخ، محمدرضا پهلوی
4- روزنامه اطلاعات