سی و نهمین سالگرد به آتش کشیدن مسجد الاقصی در یک نگاه

هر مسلمانی در دل بستن و دوست داشتن مسجد الاقصی به عنوان یک عقیده راسخ باید از پیامبر بزرگ خود حضرت محمد (ص) الگو گیرد. پیامبر عظیم الشأن اسلام با زیارت این بقعه مبارک و سفارش مسلمانان به آزاد کردن آن بعد از خود بر عظمت و اهمیت این مکان تاکید کردند. چرا که این مسجد از آن مسلمانان است و آباد کردن آن هم حق آن هاست. در حقیقت هر مسلمانی باید این مسأله را نصب العین خود قرار دهد و در راه آزادی و آبادنی قبله نخست مسلمانان بکوشد.
معرفی مسجد الاقصی
 حرم قدس شریف مهم ترین محور منازعه اسلامی صهیونیستی محسوب می شود و علت آن هم جایگاه رفیع این مکان مقدس در دین اسلام و به تبع آن در میان مسلمانان است. مسأله دیگر که این منازعات را شدت بخشیده است، ادعای اشغالگران صهیونیست در خصوص وجود معبد سلیمان در زیر مسجد الاقصی است.
مسجد مقدس "الاقصی" نامی است که بر محوطه داخل دیوار واقع در زاویه جنوب شرقی شهر قدیمی قدس دلالت دارد و شامل گنبد "الصخره" (گنبد طلایی) در وسط مسجد الاقصی، مصلای قبلی (دارای گنبد سربی مشکی) در دورترین نقطه جنوبی مسجد الاقصی از سمت قبله و 200 اثر و مکان متبرک دیگر می شود که شامل مساجد، ساختمان ها، گنبدها، سکوها، آب انبارها، ایوان، مدرسه، درخت، محراب، منبر، گلدسته، دروازه، چاه و کتابخانه است.
تقدس این حرم شریف در میان مسلمانان
جنبه تقدسی این حرم شریف در میان مسلمانان از آنجا سرچشمه می گیرد که این حرم شریف زمانی قبله اول مسلمانان بوده و سومین حرم شریف الهی به شمار می رود. از سوی دیگر، این حرم شریف ارتباط تنگاتنگی با حادثه معراج رسول گرامی اسلام (ص) دارد و خداوند متعال نیز در سوره اسراء به جایگاه و موقعیت آن اشاره کرده و می فرماید:{سبحان الذی اسری بعبده لیلاً من المسجد الحرام إلی المسجد الأقصی الذی بارکنا حوله لنریه من آیاتنا إنه هو السمیع البصیر} (1)
«تسبیح و تقدیس خدایی را سزا است که بنده خود (محمد پسر عبدالله) را در شبی از مسجد الحرام (مکه) به مسجد الاقصی (بیت المقدس) برد. آنجا که دور و بر آنرا پر برکت (از قوات مادی و معنوی) ساخته ایم. تا (در این کوچ یک شبه زمینی و آسمانی) برخی از نشانه های (عظمت و قدرت خداوندی) خود را بدو بنمایانیم ( و با نشان دادن فراخی گستره جهان و بخشی از شگفتیهای آن او را از بند دردها و رنجهای زمینیان برهانیم و با دل و جرأت بیشتر به میدان مبارزه حق و باطل روانه گردانیم). بیگمان خداوند بس شنوا و بینا است. (نه سخنی از او پنهان و نه کاری از او نهان میماند.» (آیه 1 سوره اسراء)
از سوی دیگر، از حضرت ابوذر (رض) نقل شده است:« من از رسول خدا پرسیدم ای رسول خدا اولین مسجدی که بر روی زمین احداث شد، کدام است؟ آن حضرت پاسخ دادند: مسجد الحرام. سپس پرسیدم که پس از آن کدام مسجد است؟ فرمودند: مسجد الاقصی.» بنابراین مسجد مبارک الاقصی دومین مسجد بر روی زمین پس از مسجد الحرام در مکه مکرمه نیز به شمار می رود.
آنچه بر اهمیت این مسجد و اهمیت نماز گزاردن در آن اشاره دارد، این فرموده نبی مکرم اسلام است: اگر فردی در منزل خود نماز بخواند ثواب همان یک نماز خود را می برد، اگر در مسجد نماز بگزارد ثواب 25 نماز و اگر در مسجد جامع نماز بخواند خداوند ثواب 500 نماز را به او عطا می کند، اما اگر در مسجد مبارک الاقصی نماز بگذارد ثواب 50 هزار نماز را دریافت می کند.» (2) 
مساحت و تاریخ حرم مقدس الهی و خصوصیت های آن:
عنوان "مسجد الاقصی" در گذشته بر کل مسجد الاقصی و تمامی تاسیسات آن اطلاق می شد که مهمترین آنها "قبة الصخرة" شریف است (3) و از همین رو، ما در این نوشتار خود زمانی که از عنوان مسجد الاقصی به عنوان کانون اصلی شهر اشغالی قدس یاد می کنیم، منظورمان همان حرم شریف به همراه دو عنصر اصلی خود یعنی همان مسجد مبارک الاقصی و قبه الصخره است که در داخل محوطه مسجد که با دیوارها محصور شده اند، قرار گرفته اند.
مساحت مسجد الاقصی 144 هزار متر مربع است و مساحت کلی این حرم تقریبا 140 دونم است (4) و چیزی در حدود 15 درصد از مساحت یک کیلومتر مربعی (5) بخش قدیمی شهر اشغالی قدس در قسمت جنوب شرقی آن (6) را به خود اختصاص داده است. این مسجد به شکل چند ضلعی نامنظم است که طول ضلغ غربی آن 491 متر، ضلغ شرقی 462 متر، ضلع شمالی 310 متر و ضلع جنوبی 281 متر است. از زمانی که محدوده این مسجد برای اولین بار برای عبادت و نماز احداث شده است، تاکنون هیچ تغییری نکرده است و افزایش یا کاهشی نیافته است. این در حالی است که مسجد الحرام و مسجد النبی تا به حال بارها توسعه یافته اند. از پیامبر بزرگ اسلام روایت شده است که هر کس در هر جایی از مسجد الاقصی نماز بگذارد، ثواب آن پانصد برابر نماز در اماکن دیگر به جز مسجد الحرام و مسجد النبی است.
مسجد الاقصی در کل 11 دروازه دارد که 7 تا از آن ها هنوز هم مورد استفاده قرار می گیرد، اما 4 تای دیگر بسته شده است. (7)
دیوارهای حرم شریف از سنگ ساخته شده است و 14 درب دارد که در حال حاضر 10 تا از آن ها باز بوده و 4 تای دیگر بسته هستند.
دروازه های مسجد الاقصی عبارتند از:(8)
-          در سمت شمال:
-          باب الاسباط (اسود)
-          باب حطه
-          باب شرف الأنبیاء (فیصل)
 
-          در سمت غرب:
-          باب الغوانمه
-          باب الناظر
-          باب الحدید
-          باب القطانین
-          باب المتوضأ (المطهره)
-          باب السلسله
 
• باب المغاربه
 
اما دروازه های بسته عبارتند از: (9)
-          باب السکینه
-          باب الرحمه
-          باب التوبه
-          باب البراق
 
ارتباط میان حرم و دیگر قسمت های شهر از طریق درهای 10 گانه آن برقرار می شود (10) و 25 حلقه چاه دارای آب گوارا در اطراف این حرم وجود دارد که 8 حلقه از آن ها در صحن قبه الصخره شریف قرار دارد و 17 حلقه چاه دیگر در محوطه مسجد مبارک الاقصی قرار گرفته است. در فاصله ای یکسان از مسجد الاقصی و قبه الصخره نیز حوض های مخصوص وضوء قرار دارند (11) و تعدادی سقاخانه نیز در قسمت های مختلفی از محوطه حرم دیده می شود (12) که از بزرگ ترین آن ها می توان به سقاخانه "قایتبای"، سقاخانه "شعلان"، سقاخانه "باب الحبس"، سقاخانه "البدیری" و سقاخانه "قاسم پاشا" اشاره کرد.
حرم شریف همچنین 4 گلدسته دارد (13) که عبارتند از:
ـ گلدسته باب المغاربه
ـ گلدسته باب الغوانمه
ـ گلدسته باب السلسله
ـ گلدسته باب الأسباط
 
گنبدهای مسجد الاقصی عبارتند از: (14)
 
ـ گنبد سلسله
 ـ گنبد معراج
 ـ گنبد محراب النبی
 ـ گنبد یوسف
 ـ گنبد شیخ جلیلی
 ـ گنبد خضر
 ـ گنبد موسی
ـ گنبد سلیمان
ـ گنبد جنوبی
 
سکوها نیز در فصل تابستان به عنوان محل برگزاری نماز و برپایی حلقه های تدریس مورد استفاده قرار می گرفت که از آن جمله می توان به موارد ذیل اشاره کرد: (15)
ـ سکوی الکرک
ـ سکوی علاء الدین بصیری
ـ سکوی عشاق
 
در دو طرف پایان حرم از جهت شمال و غرب رواق هایی با ساختی محکم وجود دارد که عبارتند از: (16)
 
ـ رواقی که از باب حطه آغاز می شود و تا باب شرف الانبیاء ادامه می یابد.
ـ رواقی که در مجاورت باب شرف الانبیاء قرار دارد.
ـ دو رواق تحتانی که در زیر دار النیابه در جهت مغرب شمال حرم قرار دارد.
ـ دو رواق فوقانی که بر روی دو رواق تحتانی یادشده قرار دارد و تازه ساخت می باشند.
ـ رواق های غربی که از باب غوانمه آغاز می شود و تا باب مغاربه امتداد می یابد.
ـ رواقی که از باب غوانمه آغاز و تا باب ناظر ادامه دارد.
ـ رواقی که از باب ناظر آغاز می شود و تا باب قطانین ادامه می یابد.
ـ رواقی که از باب قطانین آغاز می شود و تا باب سلسله ادامه می یابد.
ـ رواقی که از باب سلسله آغاز می شود و تا باب مغاربه امتداد دارد.
 
در حرم شریف دو ساعت آفتابی برای تعیین زمان وجود دارد که یکی از آنها در غرب قرار دارد و توسط محمد طاهر ابوالسعود از علمای برجسته قدس بر روی دیوار مسجد الصخره از ناحیه مسجد قبلی به طرف غرب ترسیم شده است.
دومین ساعت آفتابی نیز توسط رشدی الامام، مهندس اهل قدس و بر روی یکی از طاق های ایوان جنوبی منتهی به مسجد قبه الصخره ساخته شده است. (17)
 
پانوشت ها:      
1ـ سوره اسرا آیه 1
2ـ کتاب القدس إيمان وجهاد، بيروت: موسسه عربی مطالعات و نشر، چاپ دوم، 1987 ، ص 75 .
3ـ دائرة المعارف فلسطين، دمشق، 1984، ج 4، ص 203 .
4ـ رائف يوسف نجم، الإعمار الهاشمی فی القدس، امان، انتشارات البيرق، 1994، ص 33 .
5ـ علی بركات، خطر التهدم الحضاری على الحرم القدسی الشريف، تحقيق منتشر شده در كتاب يوم  القدس، اکتبر 1993، امان ، ص 208 .
6ـ رائف يوسف نجم، منبع پيشين، ص 33 .
7ـ محمد محمد حسن شراب، بيت المقدس والمسجد الأقصى دراسة تاريخية موثقة، دمشق، انتشارات دار القلم، 1994، ص 49 .
8ـ عرفان نظام الدين وعلی طاهر الدجانی، منبع پيشين، ص 73 .
9ـ همان منبع، ص 73 .
10ـ رائف يوسف نجم، منبع پيشين، ص 35 .
11ـ علی بركات، منبع پيشين، ص 35 .
12ـ عرفان نظام الدين وعلی طاهر الدجانی، منبع پيشين، ص 72-73 .
13ـ همان منبع، ص 72 .
 14ـ عارف العارف، تاريخ قبة الصخرة والمسجد الأقصى ولمحة عن تاريخ القدس، قدس، انتشارات مکتبة الأندلس، ص 199-202
15ـ همان منبع، ص 203 .
16ـ ن.ک: همان منبع، ص 206-209 و ن.ک: نظام الدين عرفان، منبع پيشين، ص 72 .
17ـ ن.ک: محمد محمد حسن شراب، منبع پيشين و ن.ک: عارف العارف، منبع پيشين، ص 146 .

جنایات صهیونیست ها در حق مسجد الاقصی
اطماع صهیونیست ها در خصوص حرم قدس شریف قدمتی به درازای جنبش صهیونیسم دارد تا جایی که تئودور هرتزل، بنیانگذار جنبش صهیونیسم در نخستین نشست این جنبش که در شهر بال سوئیس برگزار شد، تاکید کرد: "اگر یک لحظه موفق به تصرف شهر قدس شویم و بنده در آن لحظه زنده و توانایی انجام کاری را داشته باشم، حتی برای لحظه ای در نابودی هر آنچه که در طول سالیان در قدس شکل گرفته است و برای یهودیان مقدس نیست، تردید نخواهم کرد." (1)
دکتر اسرائیل الداد، مورخ بزرگ یهودی نیز در گفتگویی با مجله آمریکایی تایم بر تصمیم صهیونیست ها برای نابودی مسجدالاقصی تاکید کرد و گفت: "اسرائیل باید معبد را در محل اصلی خود بسازد."
ضمنا وقتی که خبرنگار مجله مذکور از اسرائیل الداد پرسید که چگونه انجام چنین چیزی ممکن است، پاسخ داد: "کسی چه می داند. شاید زلزله یا هر چیز دیگری رخ داد و به دنبال وقوع آن، همه چیز تغییر کرد." (2)
مقامات رژیم اشغالگر قدس از تمامی ابزارهای ممکن برای تخریب حرم قدس شریف و احداث معبد کذایی شان استفاده می کنند و به منظور گسترش حاکمیت خود بر این حرم شریف و تخریب مسجدالاقصی تدابیری را نیز اندیشیده اند که اجرای این تدابیر از همان اولین روز استیلای صهیونیست ها بر بخش شرقی شهر قدس در هفتم ژوئن 1967 آغاز شده است. از برجسته ترین موارد تجاوز اشغالگران به مسجدالاقصی می توان به مسائل ذیل اشاره کرد:
1 ـ به راه انداختن آتش سوزی
جنایت به آتش کشیدن مسجدالاقصی اولین تلاش آشکار صهیونیست ها برای تخریب این مکان مقدس بود. در تاریخ 21 آگوست 1969، یک یهودی استرالیایی تبار به نام "مایکل روهان" با روشن کردن آتش در مسجد الاقصی باعث شد که منبر صلاح الدین به طور کامل طعمه حریق شود و صحن های شرقی و جنوبی نیز در آتش بسوزد (3) تا جایی که مساحت بخش آتش گرفته مسجد به 1500 متر مربع رسید یعنی یک سوم از مساحت 4400 متری این مسجد مبارک را در بر گرفت.
شایان ذکر است که در روز آتش سوزی، شهرداری صهیونیست قدس اشغالی آب مسجدالاقصی را قطع کرد تا آب لازم برای خاموش کردن آتش فراهم نباشد ؛ ضمنا خودروهای آتش نشانی رژیم صهیونیستی نیز بعد از آنکه آتش خاموش شد، وارد عمل شدند و هیچ کاری نیز صورت ندادند. (4)
2 ـ تلاش های مکرر صهیونیست ها برای اجرای مراسم نماز در مسجدالاقصی
ـ تلاش های صهیونیست ها برای ورود به مسجدالاقصی و صحن های بیرونی آن در ابتدا به بهانه انجام مراسم عبادی یهودی در 18 آگوست 1969 انجام گرفت. در این تاریخ 25 صهیونیست در قالب یک گروه اقدام به طواف به دور مسجد الصخره کردند و در همین حین، مزامیر داود، بخش هایی از کتاب تورات و دیگر اوراد را می خواندند و سرود صهیونیسم (بتار) را سر می دادند. (5)
ـ در 28 ژانویه 1976، "راث اود" از قضات زن اسرائیلی به یهودیان اجازه داد که در داخل مسجدالاقصی به اجرای نماز و انجام عبادات مخصوص به خود بپردازند.
ـ در 24 فوریه 1982، پلیس رژیم صهیونیستی به گروهی از اعضای کنست که عضو جنبش تروریستی و نژادپرست (هتحیا) بودند، اجازه داد که به مناسبت سالروز تخریب معبد یهودیان، در داخل مسجدالاقصی بگردند و اگر خدام مسلمان حرب ممانعت به عمل نمی آوردند، قصد ادای نماز ویژه خود را در داخل حرم مطهر قدس داشتند. شایان ذکر است که هیات پارلمانی مذکور، پرچم اسرائیل را در صحن های مسجدالاقصی برافراشتند و سرود ملی اسرائیل را خواندند. (6)
3 ـ تلاش ها برای منفجر کردن مسجدالاقصی
تلاش های صهیونیست ها برای منفجر کردن مسجدالاقصی و حرم قدس شریف دامنه ای ممتد داشت که از برجسته ترین آنها می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
ـ در تاریخ مه 1980، نیروهای امنیتی صهیونیستی انباری از مواد منفجره را در نزدیکی مسجدالاقصی یافتند که مائیر کاهانا و گروهک تروریستی وابسته اش آن را برای تخریب مسجد مبارک مسلمانان آماده کرده بودند. (7)
ـ در یازده مارس 1983، خادمان عرب مسجدالاقصی 46 شهرک نشین یهودی که در نزدیکی دیوار جنوبی مسجدالاقصی ایستاده بودند و با خود مواد منفجره و ادوات حفر را همراه داشتند، را محاصره کردند و پلیس صهیونیستی شهر قدس را از مسئله با خبر کردند که نیروهای پلیس افراد مذکور را بازداشت نمودند ؛ ولی بعد از گذشت مدتی کوتاه آنها را آزاد کردند.  
ـ در تاریخ 30/1/1984 سه بمب دستی از همان نوعی که ارتش صهیونیستی مورد استفاده قرار می داد، در نزدیکی باب الاسود کشف شد. این بمب ها در یک کدو تنبل جاسازی شده بود. (8)        
ـ خادمان عرب مسجدالاقصی یک کامیون حامل مواد منفجره را در نزدیکی مسجد یافتند که به منظور ترور هلموت کهل، صدر اعظم اسبق آلمان در زمان بازدید وی از اوضاع مسجدالاقصی در سال 1985 آماده شده بود. (9)
4 ـ حمله مسلحانه به مسجدالاقصی و تیراندازی به سمت نمازگزاران مسلمان
ـ در دوم مارس 1982، گروهی از یهودیان تندروی ساکنان شهرک صهیونیست نشین "کریات اربع" در حالی که سلاح های گرم در اختیار داشتند، بعد از درگیری با خادمان عرب مسجدالاقصی از باب السلسله عبور کردند و وارد مسجد شدند.
ـ در یازده آوریل 1982، ایلی جسمون از سربازان صهیونیستی به مسجدالاقصی حمله کرد و بعد از تیراندازی به سمت خادمان حرم قدس شریف و همچنین به شهادت رساندن دو تن از آنان، توانست وارد قبه الصخره شود. ضمنا در درگیری هایی که میان مسلمانان و یهودی ها در داخل مسجد در می گرفت، نه فلسطینی شهید و 136 نفر زخمی شدند. (10)
ـ یکی از وحشیانه ترین جنایت هایی که سربازان صهیونیست در صحن مسجدالاقصی مرتکب شدند، به 8 اکتبر 1990 باز می گردد. در این تاریخ، نمازگزاران مسلمان از ورود گروه تندرو و تروریست "هیات امنای معبد" که قصد قرار دادن سنگ بنای ساخت معبد کذایی خود را داشتند، ممانعت به عمل آوردند که به دنبال آن سربازان صهیونیست به طرف نمازگزاران تیراندازی کردند که این اقدام به شهادت بیش از 20 فلسطینی و زخمی شدن 115 تن دیگر انجامید.
5 ـ حفاری های صورت گرفته در اطراف حرم قدس شریف
حفاری هایی که صهیونیست ها در اطراف مسجدالاقصی و در زیر بخش غربی و جنوبی این مسجد مبارک انجام می دهند، از دیگر تلاش هایی است که رژیم اشغالگر قدس جهت تخریب و ایجاد شکاف در دیوارهای مسجد صرف می کند.
اشغالگران قدس به بهانه اینکه به دنبال بقایای معبد (کذایی) خود هستند، به حفاری می پردازند و حال آنکه هدف اصلی شان تخریب آثار اسلامی همجوار دیوار براق و نیز استیلا بر حرم شریف، تخریب مسجد و ایجاد معبد در محل مسجدالاقصی و قبه الصخره است. حفاری های رژیم صهیوینستی در اطراف مسجدالاقصی در اواخر سال 1967 آغاز و تا کنون نه مرحله را پشت سر گذارده است. (11)
 
مرحله اول    
مرحله اول از اواخر سال 1967 آغاز و در سال 1968 پایان یافت. در این حفاری ها که در امتداد یک مسیر هفتاد متری انجام گرفت، پایین دیوار جنوبی حرم قدس شریف و پشت بخشی از جنوب مسجدالاقصی و بناهای همجوار آن را شامل شد که از جمله این بناها می توان به مسجد جامع النساء، موزه اسلامی و مناره فخریه اشاره نمود. این حفاری ها که در مرحله اول و در عمق 14 متری انجام گرفت، به مرور زمان به یک تهدید جدی برای دیوار جنوبی حرم قدس شریف و بناهای دینی و باستانی موجود در محوطه حرم شد.
تامین بودجه مورد نیاز برای انجام حفاری های مرحله اول بر عهده دانشگاه عبری بود و ریاست این حفاری ها را پرفسور بنیان مازار و معاون وی یعنی مائیر بن داو بر عهده داشت. جالب است بدانید اشیایی که در این حفاری ها کشف شد، متعلق به دوران حاکمیت اسلام، امپراتوری رم و بیزانس بود.
 
مرحله دوم
مرحله دوم در سال 1969 پایان یافت که در امتداد مسیری هشتاد متری از دیوار حرم قدس شریف انجام گردید و در واقع صهیونیست ها از همان جایی که مرحله اول پایان یافته بود، کار خود را آغاز کردند و به سمت شمال حرکت کردند تا به یکی از درهای حرم قدس شریف به نام باب المغاربه رسیدند و حفاری های خود را به سمت بخشی از بناهای اسلامی دینی وابسته به گوشه (زاویه) فخریه که تعداد آنها به چهارده مورد می رسید، ادامه دادند که نتیجه این اقدامات ایجاد شکاف در این بناها بود ؛ البته بناهای مذکور در تاریخ 14/6/1969 توسط بولدوزرهای رژیم صهیونیستی از بین رفت و ساکنان این منطقه نیز در به در شدند.
مائیر داو از مسئولان تیم حفاری رژیم صهیونیستی می گوید: "در حفاری های انجام شده پایه های سه قصر اموی کشف شد که دو مورد آن مشابه و یک مورد متفاوت بود."
مرحله سوم
مرحله سوم حفاری ها از سال 1970 آغاز و در سال 1974 متوقف شد ؛ البته این پایان کار نبود زیرا اشغالگران کار حفاری را در سال 1975 آغاز و تا اواخر سال 1988 ادامه دادند.
صهیونیست ها در حفاری های خود در این مرحله، کار خود را از بخش زیرین ساختمان محکمه شرعی (قدیمی ترین بنای تاریخی اسلامی در شهر قدس) آغاز کردند و بعد به سمت شمال حرکت کرده و از زیر پنج دورازه حرم قدس شریف یعنی باب السلسله، باب المطهره، باب القطانین، باب الحدید و باب علاء الدین بصیری (مقر شورای اسلامی) گذشتند و یک خط حفاری به طول 180 متر را ایجاد کردند که بر روی این خط حفاری بناهای دینی، تاریخی، مسکونی، تجاری و نیز چهار مسجد، مناره باستانی قایتبای، بازار قطانین و شماری از مدارس قدیمی و کهن قدس قرار داشت.
عمق حفاری هایی که صهیونیست ها در این مرحله به انجام رساندند، به 10 الی 14 متر می رسید و طول خط حفاری مجموعا به 400 متر می رسد. در نتیجه حفاری های مرحله سوم، بنای شماری از ساختمان ها و آثار قدیمی همچون مسجد جامع عثمانی، کاروانسرای "الکرد" و نیز مدرسه جوهریه، مدرسه منجکیه (مقر شورای اسلامی) و گوشه وفائیه ترک برداشتند. ضمنا اشغالگران بخش پایین محکمه شرعی را به یک معبد یهودی مبدل ساختند و در ماه مارس 1987، صهیونیست ها اعلام کردند کانال آب 500 متری که برجای مانده از دوره حاکمیت روم است، را یافته اند و این در حالی بود که پیش از آنها کونراد چک، ژنرال آلمانی آن را در قرن نوزدهم یافته بود.
صهیونیست ها در راستای تلاش های خود برای تخریب مسجدالاقصی تنها به اتصال تونل حفاری شده خود به کانال آب مذکور بسنده نکردند و در تاریخ 7/7/1988 و با حمایت ارتش رژیم صهیونیستی حفاری های جدیدی را در محل التقای مسیر باب المغاربه با مسیر المجاهدین (طریق الآلام) آغاز کردند و قصد داشتند یک ورودی ایجاد کنند که از آن بتوانند وارد کانال آب برجای مانده از دوره حاکمیت روم و نیز حفاری های انجام گرفته شوند که این برنامه آنها با مقاومت شدید اهالی قدس شریف رو به رو شد و در نتیجه این مقاومت، رژیم صهیونیستی مجبور شد که دهانه ورودی مذکور را ببندد.
مرحله چهارم و پنجم
مرحله چهارم و پنجم حفاری ها در سال 1973 آغاز و تا سال 1974 ادامه یافت و پشت دیوار جنوبی را شامل می شد. حفاری های این مرحله از پایین بخش جنوب شرقی مسجدالاقصی و دیوار حرم قدس شریف آغاز و از آنجا، حرکتی به طول هشتاد متر به سمت شرق داشت.
حفاری های مرحله پنجم و ششم در جولای سال 1974، دیوار جنوبی حرم قدس شریف را شکافت و از آنجا وارد عمق بیست متری مسجدالاقصی شد. امتداد این خط حفاری بعد از آن به پایین مسجد عمر بن خطاب، بخش زیرین سه دروازه ورودی رواق های پشتی مسجدالاقصی و کوچه های واقع در جنوب شرق این مسجد مبارک رسید که البته عمق حفاری ها در این اماکن به سیزده متر می رسد.
ضمنا حفاری های مرحله پنجم و ششم دیوار و خود مسجدالاقصی را به دلایلی همچون کهن بودن ساختمان، خاکبرداری از دیوار تا عمق فراوان و نیز عوامل آب و هوایی در معرض ویرانی قرار داده است.
مرحله ی ششم
حفاری های مرحله ششم از سال 1975 و با ایجاد تونل در محلی نزدیک به بخش وسطای دیوار شرقی شهر قدس و دیوار حرم قدس شریف آغاز شد یعنی در واقع این بار حفاری ها در محلی میان باب "سیده مریم" و گوشه شمال شرقی دیوار قدیمی شهر قدس انجام گرفته است. 
حفاری های این مرحله قبور مسلمانانی که در قدیمی ترین گورستان اسلامی شهر دفن شده اند، را معرض خطر تخریب قرار داد. اشغالگران در مرحله ششم از حفاری های خود بخش هایی از مناطق همجوار گورستان مذکور را مصادره کردند و یک گردشگاه برای صهیونیست ها ساختند.
مرحله هفتم
صهیونیست ها در این مرحله از حفاری ها، طرح تعمیق صحن براق را در دستور کار خود قرار دارند. صحن مذکور چسبیده به دیوار غربی مسجد مبارک الاقصی و حرم قدس شریف است. با اجرای این مرحله، اشغالگران موفق شدند بخش های دیگری از اراضی مجاور صحن براق را مصادره و تمامی بناهای موجود در آن را تخریب کنند.
اشغالگران قدس در مرحله هفتم حفاری های خود، تونلی به عمق نه متر حفر نمودند که این اقدام آنها باعث شد که تمامی ساختمان های مجاور صحن براق با خطر ریزش و ویرانی مواجه شود که از جمله ساختمان های مذکور می توان به عمارت قدیم محکمه شرعی (معروف به مدرسیه تنکریه)، ساختمان کتابخانه خالدیه، گوشه و مسجد ابومدین الغوث اشاره کرد که مورد اخیر جزو موقوفه های اسلامی به شمار می رود. ضمنا در طرح مرحله هفتم حفاری ها، 35 ساختمان که محل سکنای حداقل 250 عرب ساکن قدس است، نیز در معرض خطر تخریب قرار گرفتند.
 
مرحله هشتم 
حفاری های این مرحله در پشت دیوار های مسجدالاقصی و در جنوب شرقی و غربی این دیوارها انجام شد و در واقع ادامه مرحله چهارم و پنجم حفاری ها (در سال 1967) بود.
حفاری های جدید با شعار «کشف گورهای پادشاهان اسرائیل در شهر داود» صورت پذیرفت. شایان ذکر است که در این مرحله اختلافات گسترده ای میان گروه یهودیان ضد صهیونیست موسوم به ناتوری کارتا و نیز تیم صهیونیستی مسئول حفاری (وابسته به وزارت ادیان اسرائیل) در گرفت. انجمن ناتوری کارتا مخالف جدی حفاری بود.
 
مرحله نهم 
آغاز این مرحله از حفاری ها به تاریخ 21/8/1981 (سالروز به آتش کشیده شدن مسجدالاقصی) باز می گردد. اشغالگران در این مرحله تونلی را که توسط وارین، ژنرال انگلیسی در سال 1867 کشف شده بود، را باز کردند. تونل مذکور در میان دو دروازه حرم قدس شریف یعنی باب سلسله و باب قطانین و در زیر بخشی از حرم قرار داشت که به آن «المطهره» می گفتند.
اشغالگران قدس در این مرحله شروع به حفاری در زیر صحن حرم کردند و 25 متر به سمت شرق حرکت کردند. عرض حفاری صورت گرفته 6 متر بود.
در مرحله نهم حفاری، اشغالگران تا پایین مسیر قایتبای پیش رفتند که البته این اقدام آنان باعث شد که رواق های غربی که در میان باب سلسله و باب قطانین قرار داشت، شکاف بخورد و با خطر تخریب رو به رو شود. به دنبال این امر، سازمان اوقاف اسلامی قدس وارد عمل شد و ورودی تونل فوق الذکر را در تاریخ 29/8/81 با بتون بست. صهیونیست ها این تونل را در زمان عید کیپور خود در 24/9/1996 باز کردند.
 
پانوشت:
1ـ اتحاديه عرب بخش رسيدگی به امور فلسطين، نوزدهمين سالروز به آتش کشيده شدن مسجدالاقصی، 1988، ص6
2ـ محمد علي أبو حمدة، مباحث في الهجمة اليهودية على الطابع الإسلامي لمدينة بيت المقدس، امان، انتشارات مكتبة الرسالة الحديثة، 1982، ص 104-105
3ـ اتحاديه عرب، منبع پيشين، ص 15
4ـ رائف نجم، القدس الشريف خلال فترة الاحتلال الإسرائيلي 1967-1981 (امان، المركز الثقافي الإسلامي) ص 27-28
5ـ روحي الخطيب، تهويد القدس، 1970، ص 40
6ـ أحمد عبد ربه بصبوص، منبع قبلی، 255-256
7ـ اتحاديه عرب، منبع پيشين، ص 15
8ـ أحمد عبد ربه بصبوص، منبع پيشين، 254
9ـ رائف نجم، منبع پيشين، ص 125
10ـ اتحاديه عرب، منبع پيشين، ص 15-16
11ـ اسناد انجمن پادشاهی ويژه پيگيری امور قدس در خصوص حفاری های صهيونيستی صورت گرفته در مسجدالاقصی، امان وهمچنين رائف نجم، منبع پيشين، ص 119 – 123

 
تغییر کاربری مساجد فلسطین به اصطبل حیوانات و مغازه های مشروب فروشی و معابد یهودی
گزارش موسسه دفاع از مقدسات اسلامی فلسطین اشغالی حاکی از این است که 19 مسجد تغییر کاربری داده شده و برای مسائلی غیر از نماز مورد استفاده قرار می گیرد و علاوه بر این، 14 مسجد نیز به معبد یهودیان و صهیونیست ها تبدیل شده است. 50 مسجد و آرامگاه نیز تعطیل یا تخریب و یا به محلی متروکه تبدیل شده است. 
موسسه دفاع از مقدسات اسلامی "الاقصی" که مقر آن در ام الفحم در سرزمین های اشغالی سال 48 است، خاطر نشان کرد که این مساجد و آرامگاه ها تنها 10 درصد از مساجدی است که پس از اشغال فلسطین توسط رژیم صهیونیستی تخریب شده اند. البته همان تعداد اندکی از مساجد فلسطین نیز که باقی مانده اند، فجیع ترین اهانت ها و بی حرمتی ها در مورد آنها روا داشته شده و برخی از آنها تغییر کاربری داده شده و برخی نیز پس از اشغال و مصادره از سوی نظامیان صهیونیستی، بلا استفاده رها شده اند تا اینکه در نهایت تخریب شده و از بین رفته اند. اما برخی دیگر از این مساجد به سرنوشتی بدتر نیز گرفتار شده اند و رژیم صهیونیستی آنها را تبدیل به مکان هایی کرده است که در داخل آنها اعمال زشتی صورت می گیرد.
موسسه الاقصی با ابراز تاسف نسبت به سرنوشت مقدسات اسلامی اعلام کرد که "این مایه تاسف است که اماکن مقدس ما امروزه تبدیل به معبد یهودیان تندرو شده است و برخی دیگر نیز به مغازه های شراب فروشی و طویله احشام تبدیل شده اند.
در زیر لیست اسامی مساجد و آرامگاه های اراضی اشغالی سال 48 را که تغییر کاربری داده شده و برای اهداف دیگری مورد استفاده قرار می گیرند می خوانیم:
مساجد که تغییر کاربری داده شده اند:
1-      مسجد البصه در شهرستان عکا که به طویله بره ها تبدیل شده است.
2-      مسجد الزیب در شهرستان عکا که به انبار ابزار آلات کشاورزی پارک "اخزیف" تبدیل شده است.
3-      مسجد عین الزیتون در شهرستان صفد که به طویله گاوها تبدیل شده است.
4-      مسجد الاحمر در شهرستان صفد که به سالن همایش هنرمندان تبدیل شده است.
5-      مسجد السوق در شهرستان صفد که به نمایشگاه مجسمه و عکس تبدیل شده است.
6-      مسجد القلعه در شهرستان صفد که به دفتر شهرداری صفد تبدیل شده است.
7-      مسجد الخالصه در شهرک صهیونیستی "کریات شمونه" که به موزه این شهرک تبدیل شده است.
8-      مسجد "الدار البیضاء" در غرب نین ـ واقع در غرب جایگاه سوخت رسانی ـ به عنوان دفتر کاری مورد استفاده قرار می گیرد.
9-      مسجد البرج در شهر عکا به دفتر امور دانشجویان دانشگاه ها تبدیل شده است.
10-   مسجد "عين حوض" در استان حيفا به عنوان غذاخوری و میخانه مورد استفاده قرار می گیرد.
11-   مسجد قديم در شهر قيسار یه واقع در ساحل حيفا تب دیل به دفتر مهندسی شرکت توسعه شده است.
12-   مسجد جديد شهر قيسار یه نیز به غذاخوری و میخانه تبدیل شده است.
13-  مسجد "الحمة" واقع در بلندی های جولان بسته شده و به عنوان انبار یک غذاخوری موجود در نزدیکی این مسجد مورد استفاده قرار می گیرد و در آن شراب و دیگر وسایل مورد نیاز غذاخوری مورد نظر نگهداری می شود.
14-   طبقه همکف مسجد "السكسك" در شهر بندری يافا به عنوان کارخانه پلاستیک مورد استفاده قرار می گیرد، اما طبقه فوقانی آن به قهوه خانه و پاتوق قمار بازها تبدیل شده است.
15-   مسجد "الطابیه" تعطیل شده و یکی از مسیحیان از آن به عنوان منزل استفاده می کند.
16-   مسجد "مجدل" در شهر عسقلان به موزه تبدیل شده و قسمتی از آن نیز به عنوان غذاخوری و میکده مورد استفاده قرار می گیرد.
17-  بخشی از مسجد "المالحه" در شهر قدس از سوی یکی از یهودیان این شهر به عنوان منزل مورد استفاده قرار می گیرد و پشت بام آن نیز محل شب نشینی همسایگان آن شده است.
18-   مسجد "الکبیر" در بئر السبع قبلا به عنوان موزه مورد استفاده قرار می گرفت و اکنون بلا استفاده مانده است.
19-   مسجد "الصغیر" در شهر "بئر السبع به مغازه شخصی یک یهودی تبدیل شده است.
 
مساج د و آرامگاه هایی که به عنوان معبد یهودیان مورد استفاده قرار می گیرند:
1-      مسجد "آرامگاه یعقوب" در شهر صفد که به معبد یهودیان تبدیل شده است.
2-      آرامگاه "یاقوق" در استان طبریه که تبدیل به آرامگاه یهودیان شده است و نام "حبقوق بر آن اطلاق می شود.
3-      آرامگاه "بانو سکینه" در شهر طبریه که به قبر یک شخص یهودی به نام "راحل" تبدیل شده است.
4-   آرامگاه "شیخ دانیال" در روستای "دنه" واقع در شرق "طمرة الزعبیه" در شهرستان بیسان که به قبر یک یهودی به نام "دان" تبدیل شده است.
5-      مسجد "العفوله" به یک معبد یهودی تبدیل شده است.
6-      مسجد "کفریتا" که به یک معبد یهودی تبدیل شده است.
7-   آرامگاه "شیخ شحاده" که به یهودیان مذهبی با هدف تبدیل آن به قبر یک شخص یهودی به نام "تسیون بن جدعون" به آن رفت و آمد می کنند.
8-      آرامگاه "سمعان" در شمال غرب شهر قلقیلیه که به قبر یک شخص یهودی به همین نام تبدیل شده است.
9-      آرامگاه "بنیامین" در غرب قلقیلیه که به قبر یک شخص یهودی به همین نام تبدیل شده است.
10-   آرامگاه "علی" در شهرک صهیونیستی "الیازور" که یک معبد یهودی تبدیل شده است.
11-   آرامگاه "ابی هریره" در روستای "یبنی" واقع در شهرستان "الرمله" که به قبر یک یهودی به نام "رأب جملیئیل" تبدیل شده است.
12-   مسجد "روبین" پیامبر در جنوب یافا که به قبر یک یهودی به نام "رؤبین بن یعقوب" تبدیل شده است.
13-   آرامگاه "شیخ غرباوی" در غرب روستای "المدیه" که به قبر یک شخص یهودی به نام "متتیاهو" تبدیل شده است. 
 
مساجد و آرامگاه هایی که تعطیل یا متروکه و یا تخریب شده اند:
1-      مسجد "ام الفرج" در شهرستان عکا که در تاریخ 4/12/1997 تخریب شده است.
2-      مسجد "وادی الحوارث" در شهرستان طولکرم که در تاریخ 3/2/2000 به دست تعدادی یهودی تخریب شد.
3-   مسجد "شیخ نعمه" در شهرستان صفد که خود آن تخریب شده و تنها گلدسته های آن باقی مانده اند که آنها هم بلا استفاده شده است.
4-      آرامگاه "خضر" در شهر "البصه" که به مکانی متروکه تبدیل شده است.
5-      مسجد "الزیدانی" در شهر طبریه که بسته شده و اکنون بلا استفاده مانده است.
6-   مسجد "البحر" در طبریه که پس از بسته شدن به مکانی متروکه تبدیل شده است و شهرداری طبریه به منظور تبدیل آن به موزه آنرا بازسازی کرد، اما یک فرد یهودی در تاریخ 6/2/2000 آنرا به آتش کشید.
7-      مسجد "حطین" در شهرستان طبریه که چندین بار از سوی دایره اراضی رژیم صهیونیستی بسته شده است.
8-   مسجد "عمقه" در شهرک صهیونیستی عمقه که پس از بسته شدن به مکانی متروکه تبدیل شده است و در حال حاضر در آستانه فروپاشی قرار گرفته است.
9-      آرامگاه شیخ "محمد کویکات در "بیت هعیمق" که به مکانی متروکه تبدیل شده است.
10-   آرامگاه "یرشع" پیامبر در شهرستان صفد که به مکانی متروکه تبدیل شده است.
11-   دو مسجد در کیبوتس صهیونیستی "عمیعاد" (شهرک خان جب یوسف) که بلا استفاده باقی مانده اند.
12-   آرامگاه "شیخ ابریق" در ساحل حیفا که به مکانی متروکه تبدیل شده است.
13-   آرامگاه "شیخ ابریق" در طبعون که بلا استفاده باقی مانده است.
14-  آرامگاه "هوشان" پیامبر در شمال "ابطن" واقع در شمال حیفا که پس از تخریب توسط صهیونیست ها، مسلمانان آنرا بازسازی کردند.
15-   مسجد قدیمی و فرسوده "ابطن" در شهرستان حیفا که به مکانی متروکه تبدیل شده است.
16-   مسجد "احمد" در شهر عکا که به مکانی متروکه تبدیل شده است.
17-   مسجد "السمیریه" در شهرستان عکا که از سوی دایره اراضی رژیم صهیونیستی بسته شده است.
18-   آرامگاهی در "المنشیه" در شهرستان عکا که یک خانواده مسلمان به منظور حفظ آن در آن ساکن شده اند.
19-   مسجد "المنشیه" که بلا استفاده باقی مانده است.
20-   مسجد کوچک شهر حیفا که متروکه شده و رژیم صهیونیستی اجازه بازسازی و استفاده از آن را به مسلمانان نمی دهد.
21-   آرامگاه "السهیلی" در "بلد الشیخ" شهرستان حیفا که به مکانی متروکه تبدیل شده است.
22-   مسجد "اللجون" در شهرک صهیونیستی "مجیدو" که قبلا به کارگاه نجاری تبدیل شده بود و اکنون بلا استفاده باقی مانده است.
23-   مسجد "معلول" در شهرستان "الناصره" که بخش اعظم آن تخریب شده و تنها قسمت اندکی از آن سالم باقی مانده است.
24-   آرامگاهی در "طیرة الکرمل" در شهرستان حیفا که بلا استفاده باقی مانده است.
25-   مسجد "صرفند" در شهرستان حیفا که به مکانی متروکه تبدیل شده است.
26-  مسجد "اجزم" در ساحل حیفا که دایره اراضی رژیم صهیونیستی آنجا را بسته و به کسی اجازه نزدیک شدن به آنرا نمی دهد و حتی مخالفان بسته شدن آنرا تهدید به زندانی کردن می کند.
27-   آرامگاه "شیخ علی" در "جبع" واقع در ساحل حیفا که متروکه شده است.
28-   مسجد "ام العلق" در "الروحه" که متروکه شده است.
29-   مسجد جدید شهر فیساریه که تخریب شده است.
30-   آرامگاه "شیخ محمد" در "الخضیره" که متروکه شده است.
31-   آرامگاه "جمال الدین اقوش" در جنوب "بئر السکه" که بلا استفاده باقی مانده است. 
32-  مسجد حضرت "علی" در شهرک صهیونیستی "هرتزلیا" که مسلمانان آنرا بازسازی کرده و تمامی نمازهای خود را در آن برگزار می کنند.
33-   آرامگاه "صادق" در "مجدل الصادق" واقع در جنوب کفر قاسم در شهرستان "الرمله" که متروکه شده است.
34-   مقام "حضرت یحیی" در "المزیرعه" واقع در شهرستان "الرمله" که بلا استفاده باقی مانده است.
35-   آرامگاه "ابی العون" در "جلجولیه" که متروکه شده است.
36-   آرامگاه "سراقه" در غرب "قلقیلیه" که متروکه شده است.
37-   آرامگاهی در "المدحدره" واقع در شرق "طیرة بنی صعب" که بلا استفاده باقی مانده است.
38-   مسجد "مسکه" در غرب "طیرة بنی صعب" که بخش اعظم آن تخریب شده است.
39-   آرامگاه "الیازور" در شهرستان یافا که متروکه شده است.
40-   آرامگاه "احمد اقبال" در شهرک صهیونیستی "اسدود" واقع در شهرستان غزه که بلا استفاده باقی مانده است.
41-   مسجد "اسدود" در شهرستان غزه که برخی قسمت های آن تخریب شده و خود آن نیز متروکه شده است.
42-   آرامگاه "شیخ عوض" در شهرک صهیونیستی عسقلان واقع در شهرستان غزه که به مکانی متروکه تبدیل شده است.
43-  آرامگاه "تمیم الداری" در "بیت حبریل" واقع در شهرستان "الخلیل" که سه سال پیش به آتش کشیده شد و اکنون متروکه شده است.
44-   مسجد "زکریا" در شمال "بیت جبریل" که متروکه شده است.
45-   مسجدی در "دیر الشیخ" واقع در کوه های قدس که به مکانی متروکه تبدیل شده است.
46-   مسجد "عین کارم" در قدس که به مکانی متروکه تبدیل شده و پاتق معتادان و بذهکاران شده است.
47-   مسجد "لفتا" در شهر اشغالی قدس که به مکانی متروکه تبدیل شده است.
48-   آرامگاه "المجیرمی" در "الطنطوره" واقع در ساحل حیفا که متروکه شده است.
49-   مسجد و آرامگاه الفالوجه در شهرستان غزه که آرامگاه آن یک سال و نیم قبل تخریب شده است. 
50-   آرامگاه "محمد العجمی در شهرک صهیونیستی "المجدل" واقع در شهرستان طبریه که بلا استفاده باقی مانده است. 
 
150 روش برای کمک به آزادسازی مسجد الاقصی
الف: نقش فرد
1. دعا: دعا سلاحی است که بسیاری آن را به فراموشی سپرده اند و فقط اندکی از مردم از آن بهره می جویند. دعا سلاحی است که دارنده اش هیچ گاه از آن ناامید نمی شود. اما نباید بگوییم که جز دعا چیزی نداریم، زیرا غیر از آن راه های چاره زیادی داریم. از جمله آثار دعا، آمادگی دعاکنندگان برای کار بیشتر است.
2. خودسازی و شروع کار از خود و هدایت مردم.
3. صداقت و درستی در هر کاری
ما توان انجام کارهای زیادی را داریم. دانشجویی که در درس خواندن تلاش می کند و امتش را در این راه یاری می رساند، در آزادسازی مسجد الاقصی نیز نقش دارد. کارمندی که صادقانه کار می کند و بازرگانی که در فروش کالایش امانت را رعایت می کند هر دو در آزادسازی مسجد الاقصی نقش دارند. مادری که فرزندانش را بر اساس حقیقت و فضیلت تربیت می کند و هر کس که کاری برای پیشرفت و ترقی این امت انجام می دهد، می تواند در آزادسازی مسجد الاقصی سهم داشته باشد.
4. صبر: صبر برای اجرای آنچه قصد انجامش را داریم، بسیار لازم و ضروری است. صبر در برابر مشکلاتی که برایش راه حلی نمی یابیم و فقط باید منتظر یاری و فرج الهی باشیم، بسیار مورد نیاز است.
5. مسأله فلسطین، جزئی از قضیه امت اسلامی است، بنابراین همه باید در نهضت امت و پیشرفت آن سهیم شوند، زیرا این کار بخشی از راه حل آزادسازی مسجد الاقصی است.
6. حضور در مناسبت ها و فعالیت هایی که در ارتباط با قضیه فلسطین و مسجد الاقصی برگزار می شود.
7. استغفار و طلب بخشش از خداوند، زیرا استغفار پاک کننده زنگار دل و تقویت کننده عزم و اراده و پاک کننده آثار گناهان است.
8. دوری از گناهانی که موجب تسلط دشمنان بر ما می شود.
9. یاری (دین) خدا: "یا أیها الذین آمنوا إن تنصروا الله ینصرکم و یثبت أقدامکم" (محمد/7) [ای کسانی که ایمان آورده اید، اگر (دین) خدا را یاری کنید، خداوند نیز شما را یاری می کند و گام های شما را استوار می گرداند.]
10. ذکر: "إذا لقیتم فئة فاثبتوا و اذکروا الله کثیرا لعلکم تفلحون" (انفال/45) [اگر به گروهی از نیروهای دشمن برخورد کردید، استوار باشید و خداوند را بسیار یاد کنید تا رستگار شوید]
11. یقین نسبت به مسئول بودن در برابر خداوند، به جای آنکه کارها را به گردن دیگران بیندازیم.
12. آنچه را که دیگران برای فلسطین و مسجد الاقصی انجام می دهند، کوچک نشماریم، حتی اگر از نظر ما بسیار بی اهمیت باشد.
13. احساس مسئولیت در برابر مشکلات برادران و خواهران دینی خود در فلسطین و تجسم این مشکلات با دل و جان و تلاش برای حل آن ها.
14. خلوص نیت در یاری مسجد مبارک الاقصی.
15. روزانه 5 دقیقه درباره مسئولیت هر یک از ما در قبال مسجد الاقصی در جمع نزدیکان یا همکاران یا دوستان، صحبت کنیم یا حداقل ماهانه با 15 نفر درباره این قضیه گفت و گو داشته باشیم.
16. تقویت اخوت (و صمیمت و مودت) اسلامی در میان مسلمانان و ترغیب آن ها به تلاش برای کمک به مسجد الاقصی. متأسفانه اخوت اسلامی امروزه بسیار سست شده است و حال آنکه خداوند متعال می فرماید:" إنما المؤمنون إخوة" [فقط مؤمنان برادرند].
17. استمرار ادای نماز در مسجد و یاد کردن از قبله نخست.
کسی که به ترک مسجد عادت کرد و از ادای نماز واجب در آن خودداری کرد، از آبادانی مساجد خودداری کرده است.
18. خواندن سوره إسرا یا شنیدن آن از یک قاری . در این سوره به مسجد الاقصی و فضایل آن اشاره شده است. از این رو قرائت این سوره همیشه ما را به یاد این مسجد می اندازد.
19. دشمن شناسی و شناخت کافی از صهیونیسم و اهداف و برنامه های آن ها
20. ارزیابی شخصی مدام از فعالیت ها و کارهای خود در زمینه کمک به قبله نخست جهت آگاهی از پیشرفت در این زمینه
 
ب: نقش بانوان
21. [بانویی می گوید:"من و فرزندم آماده ایم که به ندای مسجد مبارک الاقصی پاسخ دهیم، اما راه آن را نمی دانیم! من می خواهم چاره ای برای خطاها و عیب های اصلاح ناشدنی ام بیابم. می خواهم راهی یافت شود که زن مسلمان هم بتواند نقشی فعال در قضیه فلسطین ایفا کند.] همین احساسات پاک اگر با شناختی عمیق از اولین قبله مسلمانان و اهمیت و جایگاه آن و شناخت از افکار و برنامه های صهیونیسم همراه باشد، نه تنها مایه خیر و برکت برای خود فرد خواهد بود، بلکه به فرزندان نیز منتقل می شود و سپس به جامعه منتقل خواهد شد.
نقش زن در انتفاضه الاقصی انکارناپذیر است و به جرأت می توان گفت که با تربیت فرزندانی مجاهد و صالح و کمک به همسران مجاهد خود و حتی ورود عملی به عرصه جهاد نقشی محوری و اصولی ایفا می کند.
بانوی مسلمان هیچ گاه نقش خود را کوچک نمی شمارد و این نقش به ویژه در وقت بحران خود را کاملاً نشان می دهد، زیرا نقش بانوان در زمان نبرد چند برابر می شود.
22. بانوان، فرزندان و بستگان خود را به استقامت فرا خوانند و در این راه در مسائل معرفتی پیرامون قضیه فلسطین به فرزندان و آشنایانشان کمک کنند.
23. بانوان در تقویت روحیه و پایداری افراد نقشی مهم دارند.
24. بانوان در تربیت فرزندان بر اساس محبت خداوند و اطاعت از اوامر الهی و نشاندن بذر تقوا و جهاد در فلسطین دل آنها نقشی مهم بر عهده دارند.
25. بانوان می توانند فرزندان خود را بر عشق به جهاد و شهادت طلبی در راه خداوند متعال پرورش دهند، زیرا فلسطین غصب شده جز با بازوان قدرتمند و تلاش دلاورانه فرزندانشان آزاد نمی شود.
26. آموزش صبر و تحمل به فرزندان مسئولیت بانوان مسلمان در قبال دین و مسجد الاقصی است.
27. همدردی با زنان و دختران فلسطینی و نوشتن
گوشه ای از نامه یک بانوی مسلمان عرب به یک دختر جوان فلسطینی:
سلام الله علیک یا رمز العفة و الطهر
(درود خدا بر تو باد ای نماد عفت و پاکی)
یا الله کلنا فتیات و یضمنا دین واحد و لغة واحدة
(خداوند همه ما دخترانی هستیم که دین و زبان ما یکی است)
و لکن ...
(اما...)
أنت من کافحت من أجل دینها
(تو همانی که برای دینش مبارزه کرده است)
شتان بین أحلامک و أحلام کثیر من فتیات المسلمین!!
(میان رؤیاهای تو و رؤیاهای بسیاری از دختران مسلمان فرق بسیار است!!)
أقولها و أنا خجلی...
(من این را می گویم و شرمسارم)
أختی یا فتاة فلسطین
(خواهرم ای دختر فلسطینی)
عجبا لصمودک و صبرک
(عجب پایداری و صبری داری)
عجبا لتحملک
(عجب تحملی داری)
ثقی أختی أن الله لن یخذلک
(مطمئن باش ای خواهر عزیز من که خداوند تو را فراموش نمی کند)
ما أروعک یا من ناضلت فی سبیل دین الله
(عجب قامت استواری داری ای کسی که در راه دین خدا مبارزه کرده ای)
ما أزکی دمک المهدور ظلما
(آن خون تو که ظالمانه ریخته شد، چه پاک بود)
أرأیت تلک الفتاة البعیدة عنک جسدا
(آیا آن دختری را که جسمش از تو دور بود دیدی؟!)
ثقی أنک بین ظلوعها تسکنین
(مطمئن باش که تو آرامش داری)
أختی یا فتاة فلسطین
(خواهر من! ای دختر فلسطینی!)
کفاک فخرا أنک إبنة شهید
(همین افتخار برای تو بس است که دختر یک شهیدی)
أو أخت شهید
( یا خواهر یک شهیدی)
أو زوجة شهید
(یا همسر یک شهیدی)
 
پ: نقش خانواده
28. مادران و کدبانوها باید محبت خدا و رسولش و علاقه به مسجد الاقصی را در دل فرزندان خانواده پرورش دهند و این کار را می توان با خواندن کتاب های برگزیده و شعر و سرود و غیره انجام داد.
29. اختصاص بخشی از برنامه های تابستانی خود به فلسطین و قدس
30. تحریم کردن کالاهای صهیونیستی و آمریکایی . زیرا با خرید هر کالای صهیونیستی و آمریکایی در واقع در هزینه گلوله ای که به سمت کودکان و جوانان فلسطینی شلیک می شود، شریک خواهیم بود.
31. تشکیل یک گروه مطالعه فعال در در میان اعضای خانواده درباره فلسطین و قدس.
32. تشکیل گروه های ویژه و تخصصی در میان خانواده های نزدیک که می توانند از طریق اینترنت به دفاع از آرمان و ملت فلسطین بپردازند و عضویت در پایگاه های مهم مانند پایگاه های سازمان های حقوق بشر.
33. توجه به اطلاعات دایرة المعارف مستند و تاثیرگذار و تخصصی درباره قضیه فلسطین و افزایش اطلاعات خانواده درباره فلسطین
34. اگر در خارج تحصیل می کنید و یا برای گردش به کشور دیگری رفته اید، می توانید به عنوان یک سفیر مدافع مسجد الاقصی عمل کنید.
35. اختصاص برنامه ای در خانواده برای مطالعه مستمر پایگاه های اینترنتی مهم مرتبط با قضیه فلسطین.
36. مطالعه مستمر مجله ها و روزنامه های مهم درباره فلسطین.
37. حضور در جلسات و فعالیت های مربوط به مسجد الاقصی و روز جهانی قدس و تهیه گزارش مختصر از آنچه در آنها می گذرد و بررسی و انتشار آن.
38. از روحیه جذاب کودکان بهره بگیرید و همان روحیه شاد را در میان کودکان خویشاوند و همسایه خود بارور کنید. برای این منظور برنامه هایی هدفمند و با استفاده از وسایل مناسب و رعایت اولویت ها تهیه کنید تا بتوانید مفاهیم زیر را در ذل آنها جای دهید:
- فلسطین کجاست؟
- تاریخ و موضوع آن چیست؟
- علت جنگ با صهیونیست ها چیست؟
پیروزی در آن فقط با تحصیل و دانش و رقابت در همه زمینه های نظامی و غیر نظامی میسر است.
39. می توانید این مسائل را به صورت داستان و عکس و اجرای نمایش و سرود و بازی به آن ها منتقل کنید، اما توجه داشته باشید که این کارها به گونه ای باشد که آن ها توان درک و فهم آن را داشته باشند. به یاد داشته باشید که با این کار در تربیت "نسل پیروز" سهیم خواهید شد.
40. به بی توجهی برخی از مردم و سستی برخی دیگر اهمیت ندهید و همواره نیت صادقانه خود را تقویت کنید و این امر می تواند وقت و هزینه کمتری داشته باشد و یقینا روحیه پایداری و عزم راسخ را در شما تقویت خواهد کرد.
41. همچنان که حضرت امام خمینی (ره) فرمودند: قضیه فلسطین قضیه اساسی همه مسلمانان است و اهمیت آن باید در دل کودکان جای گیرد.
42. تبیین دروغ پردازی های صهیونیست ها درباره معبد کذایی.
43. کفالت کودکان بی سرپرست فلسطینی.
44. هر خانواده مسلمان یک خانواده فلسطینی را تحت پوشش قرار دهد.
45. اختصاص ده دقیقه از جلسات خانوادگی به تشریح وضعیت مسجد الاقصی.
46. اختصاص درآمد حداقل یک روز در ماه به فلسطین.
47. تشریح وقایع فلسطین به دیگران.
48. اختصاص یک کتابخانه کوچک (یا بخشی از یک کتابخانه) به کتابچه ها و اسناد و نشریات و عکس های مسجد مبارک الاقصی.
49. مراقبت از کودکان در برابر مراکز ترویج افکار صهیونیستی.
50. تهیه یک قلک خانگی برای جمع آوری کمک به مسجد مبارک الاقصی یا قلک کوچکی برای کودکان با نام "صندوق کودک الاقصی".
51. یادآوری فضل و جایگاه و مقام مسجد مبارک الاقصی در قرآن و احادیث نبوی.
52. افزودن عبارت یا نکته ای قرآنی یا حدیث درباره مسجد الاقصی در کارت های تبریک اعیاد و شادی ها و دعوتنامه های خصوصی و اعلامیه های تهنیت و تسلیت در روزنامه ها.
53. تهیه سرودهایی مخصوص کودکان جهت تثبیت اهمیت مسجد الاقصی در ذهن آنان.
 
ت: نقش فرهنگیان
54. احیای مسأله فلسطین در دل دانش آموزان و مشارکت دادن دانش آموزان در آگاهی بخشی درباره مشکلات شهر بیت المقدس و مسجد مبارک الاقصی.
55. دفاع از مسجد الاقصی در تمام مقاطع تحصیلی.
56. تدریس درس هایی درباره مسأله مسجد الاقصی.
57. تألیف کتاب های مختلف درباره مسجد الاقصی.
58. تلقین محبت مسجد الاقصی به دل های دانش آموزان.
59. استفاده بهینه از فعالیت های مدرسه در این زمینه.
60. بخشی از وقت کلاس ها را به قرائت آیاتی از سوره اسراء و بررسی و تفسیر آن برای دانش آموزان اختصاص بدهید و زمینه مشارکت فعالانه دانش آموزان در این بحث را فراهم کنید.
61. به کمک مدیر مدرسه یا دانشکده، جائزه و مسابقه ای سالیانه درباره مسجد الاقصی برگزار کنید تا همه کارکنان و فعالان این بخش در آن شرکت کنند و به برندگان جوائزی اهدا شود.
62. تالیف گزارش و مقاله ای درباره تاریخ مسجد الاقصی و حوادث مهم و تاریخی قدس و شهرهای فلسطینی. ضمنا تشویق و تمجید از فعالان در این زمینه فراموش نشود.
63. آموزش روش دشمن شناسی به دانش آموزان
64. نقاشی هایی درباره مسجد الاقصی و آموزش کودکان به نقاشی کردن آنچه از مسجد الاقصی می دانند و برگزاری نمایشگاهی از این نقاشی ها.
ج: نقش رسانه ها
65. پخش اخبار مسجد الاقصی و تحولات مرتبط با آن در برنامه های مستقیم و برنامه های دینی در رادیو و تلویزیون و پایگاه های اینترنتی.
66. تهیه نوارهای صوتی و تصویری درباره مسائل مربوط به قضیه فلسطین.
67. مشارکت در انتقال تصویری از وضعیت داخل فلسطین به جهان خارج.
68. تدوین یک برنامه تبلیغاتی علیه تجاوزات اشغالگران به مسجد الاقصی.
69. تأسیس رسانه های اسلامی برای انتشار اخبار و تحولات قضیه مسجد الاقصی و آشنا ساختن جهانیان با این قضیه.
70. توجه به نقش رسانه ها در فراهم کردن حمایت سیاسی و جذب افکار عمومی جهانیان در حمایت از قضیه فلسطین.
71. مشارکت فعال در برنامه های تلویزیونی مربوط به فلسطین با ارائه مقالات یا هر نوع مشارکت دیگری که مفید باشد
72. قرار دادن مطالب و موضوعات مهم و تصاویر جالب درباره مسجد الاقصی در اختیار نویسندگان فعال در زمینه مسائل فلسطین
73. خودداری از استفاده از اصطلاحات منطبق بر خواست غربی ها مانند: تروریسم به جای مقاومت، ستاره داود، دیوار ندبه به جای دیوار براق، دولت "اسرائیل".
74. تولید و پخش نوارهای صوتی و تصویری و نوشتاری درباره مسجد مبارک الاقصی.
75. پوشش دادن به اخبار اسیران زن و مرد در بند زندان های صهیونیستی که در دفاع از قدس شریف به اسارت درآمده اند و حمایت از بقیه اسرا.
چ: نقش نویسندگان و ادبا
76. نوشتن مطالب جذاب و خواندنی درباره فلسطین (کاری که یک مؤسسه دختران جوان در مصر انجام داد و بسیار هم مؤثر بود).
77. تقویت آگاهی های سیاسی و توجه به مسائل مسلمانان.
78. تشکیل انجمن های نویسندگان و ادبا و هنرمندان فعال در زمینه فلسطین
79. انتشار مقالات در روزنامه ها و مجلات درباره حوادث مسجد مبارک الاقصی و قدس.
80. استفاده از هنر نویسندگی برای تدوین کتاب و نشریات تبیین کننده وضع مسجد الاقصی و قدس.
81. توجه کردن به مسأله فلسطین و انتشار اخبار و گزارش ها و مسائل مثبت و چالش های فرا روی آن.
82. هدایت واکنش های فردی بی برنامه به فعالیت های جمعی و منظم و کار تشکیلاتی و تأسیس نهادهای تخصصی برای گردآوری و استفاده از افکار نو و خوب و عمل به آن ها.
83. ارسال گزارش ها، مطالب و مقالات جالب و مستند به مراکز تصمیم گیری و فعال
84. مقابله با رسانه های غربی و صهیونیستی و پاسخ به شبهات و اکاذیب و دروغ پردازی های  آن ها درباره مسجد مبارک الاقصی و شهر بیت المقدس.
85. انتشار قصاید مناسب در مجلات اسلامی و پایگاه های خبری و برگزاری شب های شعر درباره مسجد مبارک الاقصی.
ح: نقش ائمه جمعه و جماعات و مبلغان و مصلحان دینی و اجتماعی
86. تدوین خطبه ها و سخنرانی های مناسب یا ارسال آن ها برای ائمه مساجد.
87. تشویق و ترغیب مردم به مشارکت در فعالیت های دفاع از مقدسات اسلامی.
88. یادآوری نمونه ای از تلاش های دلاوران مسلمان در دفاع از مقدسات اسلامی.
89. فراخوان مردم به انسجام و اتحاد و سازماندهی فعالیت ها.
90. یادآوری اهمیت توجه به اعمال قلبی و اخلاص در کمک به فلسطین و مسجد الاقصی
91. تقویت روابط اسلامی در جامعه مانند سلام کردن به دیگران، نصیحت کردن مسلمانان، اجتناب از درگیری و  اختلاف با هدف فراهم کردن مقدمات آزادی سرزمین های اشغالی
92. فهم صحیح از جهاد در اسلام و اشاره به نمونه عینی آن در فلسطین و لبنان
93. احیای نقش مساجد در فعالیت های اسلامی.
94. اختصاص بخشی از کتابخانه مسجد به اطلاعات مربوط به مسجد مبارک الاقصی.
95. برگزاری نمایشگاه های مرتبط با فلسطین در مساجد
96. ترغیب نمازگزاران به دعا و نیایش برای مجاهدان فلسطینی
د: نقش استفاده کنندگان از اینترنت و فناوری های مدرن
97. طراحی سایت های اینترنتی با محوریت مسأله فلسطین
98. استفاده بهینه از اینترنت و امکانات آن برای برقراری ارتباط با جوانان مسلمان در سراسر جهان و فعال کردن آن ها در زمینه حمایت از فلسطین
99. انتشار اسامی شهیدان فلسطینی.
100. تهیه و تألیف یک سند اینترنتی در محکومیت تجاوزات علیه فلسطینیان و بیت المقدس و مسجد مبارک الاقصی.
101. جایگزین کردن بازی های اسلامی مناسب به جای بازی های غربی و صهیونیستی و قرار دادن آن در اختیار کودکان و جوانان
102. استفاده از گفتگوهای اینترنتی و ارتباط مستقیم و غیرمستقیم و مشارکت در برنامه های اتاق های گفتگو. از یاد نبریم که با شرکت در کانال های خبری و گفت و گوهای زنده در سراسر دنیا، از آن ها برای انتشار اخبار و مشکلات مسجد الاقصی استفاده کنیم.
103. به کارگیری پست الکترونیک. این وسیله بسیار مؤثر و حساس است و به این وسیله می توانید اخبار و گزارش ها و مسائل مختلف مرتبط با قضیه فلسطین را به اطلاع دیگران برسانید.
104. انتشار مقالات جالب و خواندنی درباره تحولات فلسطین.
105. SMS در خدمت مسجد الاقصی. یادآوری وظایف ما در قبال مسجد مبارک الاقصی با ارسال اس ام اس های مختلف در طول هفته
106. قرار دادن تمثالی از مسجد الاقصی بر روی میز کار تا این مکان مقدس همیشه نصب العین ما باشد.
107. صفحه مانیتور را به نمایی از مسجد الاقصی اختصاص دهیم.
108. فهرست پایگاه های خبری را که اخبار مسجد الاقصی را سریع منتشر می کنند در لیست اینترنتی خود حفظ کنیم.
 
ر: نقش نهادهای مدنی و اتحادیه های صنفی و انجمن ها و تشکل ها
109. تشکیل کمیته های فعال درباره شیوه های کمی و کیفی کمک به قدس شریف و اخذ پیشنهادهای گوناگون، صرف نظر از امکان اجرای آن ها و سپس تدوین برنامه ای راهبردی، مرحله ای و تعریف راهکارها و ساز و کارها برای تحقق آنها( رؤیاهای امروز، حقایق فردایند).
110. برگزاری نمایشگاه های گوناگون درباره قضیه فلسطین و بیت المقدس و مسجد مبارک الاقصی.
111. تهیه بروشورهایی درباره مسجد الاقصی
112. تهیه تراکت هایی درباره مسجد الاقصی مانند: "تا من زنده ام نخواهم گذاشت مسجد الاقصی ویران شود"، "مسجد الاقصی در خطر است"، "ای اقصی، تنها نیستی"، "قدس مال ماست"، "این مسجد ماست نه معبد آنان"، "مال و جان ما فدای مسجد الاقصی".
113. طراحی و تولید بازی ها و اسباب بازی از مسجد الاقصی و بخش های مختلف آن و قبة الصخره برای کودکان
114. تشکیل کمیته های دفاع از مسجد الاقصی و تأسیس مؤسسات یا صندوق موسوم به "صندوق همکاری اسلامی با فلسطین". تلاش کنیم این مؤسسات نمایندگی هایی در نقاط مختلف داشته باشد و انسانی مومن و متعهد در راس آن قرار گیرد. هر کس به اندازه توان به این صندوق کمک کند تا اقتصاد فلسطین رشد کند و یا آنکه وجوه گردآوری شده برای ساخت مساجد و بیمارستان ها و غیره در فلسطین مصرف شود.
115. محاکمه یا شکایت علیه هر فرد یا گروه دولتی که اجازه دهد به مقدسات دینی و اسلامی و جهانی اهانت شود.
116. افشای توطئه ها و برنامه های دشمنان اسلام.
117. ارسال نامه و بیانیه برای مقامات کشورها و بیدار کردن احساسات آنان برای حمایت از مسجد الاقصی حداقل در عرصه سیاسی و دفاع از اسلامی بودن این مکان مقدس در جهان و نهادهای بین المللی.
118. برگزاری همایش ها و کنفرانس هایی در حمایت از قضیه فلسطین.
119. برگزاری جشن هایی با نام مسجد الاقصی.
120. دفاع از مقاومت (و أعدوا لهم ما استطعتم من قوة...). و ترویج روحیه شهادت طلبی و ایثار
121. فراهم کردن مقدمات پایداری و مقاومت برای ملت فلسطین
122. کمک به نهادهای مدنی فعال در فلسطین به خصوص مؤسسه بازسازی و مرمت مقدسات اسلامی معروف به "الاقصی"
س: نقش اقتصاد
123. تحریم کالاهای رژیم صهیونیستی و حامیان آن
124. تلاش برای کسب روزی حلال و کمک مالی به فلسطینیان
125. توجه به بانک های موجود در کشورهای اسلامی. از آنها برای انتقال وجوه و کمک های مالی مسلمانان به فلسطین استفاده شود و در رسانه ها شماره حساب های اختصاص یافته برای کمک به فلسطینیان تبلیغ شود و هر 6 ماه یک بار برنامه هایی برای تشویق کمک به فلسطینیان ترتیب داده شود.
126. تهیه لیستی از کالاهای رژیم صهیونیستی و حامیان آن و معرفی آن به مردم برای تحریم این کالاها
ش: نقش خود فلسطینیان
127. خود و خانواده ات را به سفر به مسجد مبارک الاقصی حداقل هفته ای یک بار عادت بده. این کار با مشارکت در "راهپیمایی بیرق ها" میسر است.
128. ممکن است که تو فاتح قدس نباشی، اما احتمال هم دارد که پدر یا مادرش باشی. به فرزندان خود مبارزه کردن را بیاموزید و اخبار مسجد الاقصی را برایش بازگو کنید و برخی از توطئه های صهیونیست ها علیه این مسجد و بیت المقدس را برای آن ها توضیح دهید.
129. تنفر از دشمنان امت و دین اسلام را به کودکان یادآوری کنید.
130. به نماز خواندن در مسجد الاقصی اهمیت ویژه بدهید.
131. حضور مستمر در مسجد الاقصی را یک وظیفه بشمارید.
132. بخشی از درآمد روزانه را به پروژه های مخصوص مسجد الاقصی اختصاص دهید.
133. از مدافعان در سنگرهای دفاع از مقدسات اسلامی پشتیبانی کنید.
134. اتحاد و یکدلی
135. ساماندهی وضعیت داخلی فلسطین
ص: نقش دولت ها و حکومت ها
136. تشویق طرح های ویژه دفاع و حمایت از مسجد الاقصی.
137. اتحاد و هماهنگی مواضع در قبال مسجد الاقصی، صرف نظر از اختلافات در بخش های دیگر.
138. قضیه مسجد الاقصی و بیت المقدس را مسأله ای راهبردی و غیر قابل سازش بدانیم.
139. فعال ساختن تحریم رژیم صهیونیستی و حامیانش.
140. حمایت و دفاع از آرمان فلسطین و مسجد الاقصی در مجامع جهانی و نهادهای بین المللی.
141. حمایت مالی و سیاسی و اقتصادی از مبارزات و مقاومت ملت فلسطین.
142. درک وضع اسفبار ملت فلسطین و رفع مشکلات این ملت با تشکیل کمیته ها، نهادها، اتحادیه ها و مؤسسات و صدور مجوز برای تشکیل چنین مؤسساتی.
143. تشکیل و برگزاری همایش ها و جلسات جدی و متعدد برای تبادل نظر درباره قضیه فلسطین.
144. بررسی مشکلات اردوگاه های فلسطینی و رفع آن ها و ارائه خدمات آموزشی و بهداشتی و غیره به ساکنان آن ها.
145. تسهیل فعالیت های گوناگون در راستای احیای جایگاه دینی مسجد الاقصی در اذهان عمومی.
146. تشویق طرح ها و ایده ها و آرای مثبت و تاثیرگذار در روند آزادی فلسطین و بیت المقدس.
147. توصیه به نهادهای منطقه ای و بین المللی برای توجه به اهداف و ابعاد فعالیت های صهیونیسم و پیامد اقدامات آنان بر جهان.
148. کمک به انتقال تجربیات مبارزاتی جوامع دیگر به فلسطینیان برای مؤثرتر شدن مبارزات آنان.
149. تسهیل فعالیت نهادهای فلسطینی در کشورهای اسلامی و ارتباط آنان با نهادهای تاثیرگذار مسأله فلسطین.
150. ارج نهادن به مقاومت اسلامی و خودداری از ایجاد تردید در صحت و لزوم آن.
 
گوشه هایی از تاریخ حرم قدس شریف